اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه

انواع اوراق بهادار عبارتند از:

اوراق بهادار چیست؟

در دنیای سرمایه گذاری روش های مختلفی برای کسب درآمد بیشتر وجود دارد. بورس اوراق بهادار یکی از اجزا و بخش های اصلی بازار سرمایه است که نقش اصلی آن جذب و هدایت پس انداز ها و نقدینگی سرگردان و پراکنده در جامعه به سوی مسیرهای بهینه است.

امروزه بورس و بازارهای پولی مالی از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند به لحاظ سیستم های اقتصادی روز و پیشرفته هر جامه بشری نیاز به تعاملات اقتصادی بازارهای داخلی و بازارهای خارجی را داراست به همین دلیل است که کشورهای صنعتی و پیشرفته دنیا همواره به دنبال تحولات جدیدی در بازارهای پولی مالی خود هستند.

در این بخش در خصوص اوراق بهادر و انواع آن اطلاعاتی ارائه خواهد شد.

دسترسی سریع به عناوین:

تعریف اوراق بهادار

اوراق بهادار یک نوع دارایی مالی یا نامشهود است. قابلیت نقل و انتقال دارد و دارنده آن دارای حق و حقوق مشخص است.

اگر اوراق بهادار را به زبان ساده‌تر بخواهیم توصیف کنیم، برگه‌هایی که ارزش مالی دارند و شما می‌ توانید آن را خرید و فروش کنید.

در گذشته نه چندان دور، شخص با مراجعه به پس انداز یا با تجمع چند نفر به راحتی می توانستند شروع به یک کار عظیم نمایند ولی در حال حاضر به خاطر اینکه امکان این کار به راحتی فراهم نیست و برای راه اندازی یک بنگاه یا یک کارخانه صنعتی نیاز به سرمایه عظیمی است.

لذا بورس و اوراق بهادار به این منظور ارائه می شود که بتوانند پروژه ای عظیمی را راه اندازی نموده و سود آن در اختیار همگان قرار گرفته و به رونق اقتصادی کشور کمک کند.

انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه بخش تقسیم می‌ شود.

اوراق صاحبان سهام، اوراق بدهی و اوراق مشتقه که به تفصیل هر کدام به شرح ذیل می باشد:

۱- اوراق بدهی و انواع آن

اوراق بدهی یا اوراق قرضه اسناد یا اوراق بهاداری هستند که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد می‌ شود مبالغ مشخصی (بهره سالانه) را در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص (سررسید) اصل مبلغ را بازپرداخت کند.

دارنده اوراق مذکور به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و سود آن را دارد، ولی هیچ مالکیتی در شرکت ندارد.

اینکه چرا به این اوراق، اوراق بدهی گفته می‌ شود، به دلیل ویژگی‌های مختلف این اوراق است.

در درجه اول به این دلیل است که عمدتا شرکت‌هایی که مشکل منابع مالی دارند یا نقدینگی کافی برای انجام کارهایشان ندارند، به جای اینکه از بانک وام بگیرند با انتشار این اوراق به نوعی اقدام به جمع‌آوری نقدینگی سرمایه‌گذاران کرده که اصطلاحاً در علوم مالی به آن تامین مالی جمعی گفته می‌ شود.

متقاضیان اصلی انتشار اوراق بدهی معمولا دولت‌ها هستند و اوراق بدهی دولتی یکی از معتبرترین نوع اوراق بدهی در جهان است که در عین حال ریسک اعتباری کشورها را هم نمایان می‌ کند.

در واقع هرچه اوراق بدهی دولتی یک کشور ارزشمندتر باشد، به معنای این است که اقتصاد و دولت آن کشور از شرایط بهتری برخوردار است.

انواع اوراق بدهی عبارتند از:

• اوراق قرضه: همان‌طور که از اسم این اوراق مشخص است، شما با خرید این اوراق بهادار به نوعی پولتان را به منتشر کننده اوراق قرض یا وام می‌ دهید و در موعدی مشخص علاوه بر اصل پولتان، مبلغی به عنوان بهره که البته از پیش مشخص شده دریافت می‌ کنید.
• اوراق مشارکت: هرگاه شرکت یا نهاد دولتی یا خصوصی به منظور تامین مالی برای انجام پروژه‌ها و طرح های مختلف مانند طرح‌های عمرانی، اقتصادی و… اوراق بهادار با نام یا بی نامی منتشر می‌کنند تحت عنوان اوراق مشارکت، که به صورت عمومی اقدام به فروش آن می‌ کنند. افرادی که این اوراق بهادار را خریداری می‌ کنند به میزان اوراق خود در سود آن طرح یا پروژه سهیم می‌ شوند.

اوراق فرضه اسلامی (صکوک): با توجه به این که دریافت بهره در دین اسلام ربا محسوب می‌ شود، به همین منظور نوعی اوراق بهادار تحت عنوان اوراق فرضه اسلامی یا صکوک منتشر می‌ شود که بر اساس قوانین مورد تایید اسلام منعقد شده و دارای سود ثابت یا شناور است.

اوراق اجاره (صکوک اجاره): گاهی یک نهاد واسط با پول‌هایی که از فروش این نوع از اوراق بهادار (اجاره یا صکوک اجاره) اقدام به خرید یک دارایی مثلا ملک می‌کند و بعد آن را در اختیار شرکت یا نهاد درخواست کننده قرار می‌ دهد.

اوراق خزانه (اسلامی): گاهی دولت برای پرداخت بدهی به یک پیمانکار در قبال انجام کاری نقدینگی لازم را ندارد. به همین منظور اوراق بهاداری منتشر می‌کند تحت عنوان اسناد خزانه اسلامی با سررسید مشخص مثلا یک سال، به این صورت که مثلا تا یک سال آینده پولت پرداخت می‌ شود.

۲- اوراق مشتقه و انواع آن

قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می‌‌‌‌ شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) یا مالی می‌‌‌‌ گیرند. دارایی پایه می‌‌‌‌ تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و‌ ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.

اوراق مشتقه در واقع نوعی اوراق بهادار با قیمتی هستند که ارزش آن به یک یا چند دارایی که از آن مشتق می‌ شوند، بستگی دارد.

خود مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف بر اساس یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به‌ وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین می‌ شود.

رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت اند از سهام، طلا، کالاها، ارز، شاخص های بازار و…

اوراق مشتقه به طور کلی یا در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌ شوند.

اوراق مشتقه خارج از بورس بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می‌ دهند و قانون‌گذاری نشده‌اند، درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بورس استاندارد سازی شده‌اند.

اوراق مشتقه معامله شده خارج از بورس معمولاً ریسک بیشتری نسبت به مشتقه‌های استاندارد دارند.

انواع اوراق مشتقه عبارتند از:

• قرارداد سلف: قراردادی است بین خریدار و فروشنده که به هنگام عقد قرارداد، خریدار ملزم است کل مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند.
• قرارداد آتی: در این قرارداد مقدار دارایی، قیمت دارایی و همچنین زمان تحویل بر اساس استانداردهای تعیین شده است. البته وقتی می‌ گوییم قرارداد منظور همان توافق طرفینی است که بورس کالا به نوعی امین این توافق محسوب می‌ شود و یک قرارداد کاغذی نیست.
• قرارداداختیارمعامله: این قرارداد به این صورت است که مثلا شما ۱۰۰۰ سهم از شرکتی را دارید و می خواهید آن را به فردی دیگر بفروشید. منتهی تاریخ تحویل سه ماه آینده خواهد بود.

۳- اوراق سهام

سهام متداول‌ترین ورقه بهادار محسوب می‌ شود. سهام، دارای ارزش اسمی بوده و تعداد آن برای هر شرکت، بسته به میزان سرمایه آن شرکت متغیر است. ارزش اسمی هر سهم عادی در بورس اوراق بهادار برابر با ۱۰۰ تومان یا ۱۰۰۰ ریال است.

تعداد سهام عادی هر شرکت نیز حاصل تقسیم سرمایه آن بر ارزش اسمی هر سهم است.

سهام عادی یک نوع دارایی مالی است که نشان‌دهنده مالکیت صاحب آن در یک شرکت است.

گفتنی است سهامداران صاحب سود سهام سالیانه، دارای حق رای در مجامع آن شرکت و برخوردار از منافع افزایش یا کاهش قیمت سهام هستند.

برخلاف دارندگان اوراق بدهی که عموماً فقط سود و ارزش اسمی دریافت می‌ کنند، دارندگان سهام قادر هستند تا از سود سهام خود منفعت کسب کنند. انواع سهام عبارتند از:

سهام عادی: رایج‌ترین برگه اوراق بهادار، سهام عادی است که در بورس اوراق بهادار معامله می‌ شود. سهام دارای دو ارزش اسمی و بازاری است. ارزش اسمی در ایران ۱۰۰ تومان است اما ارزش بازاری همان قیمتی است که سهام معامله می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌ شود. شما بابت خرید سهام عادی سود ثابت نخواهید داشت.

• سهام ممتاز(ترکیبی): سهام ممتاز، اوراق بهاداری است که علاوه بر ویژگی‌های سهام عادی یکسری مزایای مازاد دارد. این امتیازها باید با تایید سایر سهامداران در مجمع شرکت تصویب شود.
• سهام جایزه: گاهی اوقات شرکتی از یکی از راه‌های افزایش سرمایه (محل سود انباشته و یا تجدید ارزیابی دارایی) اقدام به افزایش سرمایه می‌ کند.
• سهام با نام و بی نام: اگر هنگام خرید سهام شرکتی، نام مالک آن یا در اصل خریدار آن در ورقه سهم یا در دفتر سهام شرکت، ثبت شده باشد به آن نوع سهام با نام می‌ گویند. اما اگر اسم فرد ثبت نشود، تنها برگه سهام را به خریدار می‌ دهند. سهام بی نام در وجه حامل صادر می‌ شود که البته قابلیت انتقال دارد. با نام بودن سهام امکان ارتباط میان شرکت و صاحبان سهام را آسان‌تر می‌ کند.
• سهام نقدی و غیر نقدی: اگر شما در ازای خرید سهام شرکتی پول نقد پرداخت کنید سهام نقدی و در صورتی که برای خرید به جای پول نقد از دارایی دیگری مثل زمین، ملک و … استفاده کنید، سهام غیر نقدی می‌ گویند.

نتیجه گیری

اگر اوراق بهادار، برگه‌هایی هستند که ارزش مالی دارند و قابلیت خرید و فروش دارند.

انواع اوراق بهادار عبارتند از:

در واقع وقتی می گوییم اوراق بهادار یک دارایی نامشهود و نامحسوس است، یعنی هر فردی دو نوع دارایی دارد یکی دارایی‌های مشهود و دیگری نامشهود.

دارایی مشهود همان طور که از نام آن پیداست به اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه صورت فیزیکی ملموس و قابل رویت است مثل وسایل نقلیه، مسکن و… اما در مقابل دارایی که به صورت فیزیکی ملموس نیست را دارایی‌های نا مشهود یا مالی می‌ گویند.

اوراق مشتقه

تعریف اوراق مشتقه چیست؟

اوراق مشتقه نوعی اوراق بهادار با قیمتی هستند که ارزش آن به یک یا چند دارایی که از آن مشتق می‌شوند بستگی دارد. خود مشتقه قراردادی است مابین دو یا چند طرف بر اساس یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به‌وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین می‌شود. رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت‌اند از سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارز، نرخ سود و شاخص های بازار.

اوراق مشتقه یا به صورت به‌طورکلی یا در بازار بورس و یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شوند. اوراق مشتقه خارج از بورس بخش بزرگ‌تری از مشتقه ها را تشکیل می‌دهند و قانون‌گذاری نشده‌اند، درحالی‌که مشتقه ها معامله شده در بورس استانداردسازی شده‌اند. اوراق مشتقه معامله شده خارج از بورس معمولاً ریسک بیشتری نسبت به مشتقه های استاندارد دارند.

با توجه به محدودیت‌هایی که بازار بورس اوراق بهادار تهران دارد، اوراق مشتقه در اقتصاد ایران چندان رشد و توسعه نیافته است؛ بنابراین ما در مثال‌هایی که در ادامه ذکر می‌کنیم، از اعداد و ارقام و سهام خارجی استفاده می‌کنیم و در انتها توضیحاتی در مورد قراردادهای آتی در ایران ارائه می‌کنیم.

توضیحات مدیر مالی در مورد اوراق مشتقه

اوراق مشتقه قبلاً به این دلیل مورد استفاده قرار می‌گرفتند تا نرخ ارز را برای مبادله کالاها به صورت بین‌المللی تضمین و تثبیت نمایند. با توجه به اینکه ارز کشورهای مختلف ارزش گوناگونی داشتند، معامله گران بین‌المللی به نظام حسابداری برای این تفاوت‌ها نیاز پیدا کردند. امروز، مشتقه ها بر اساس انواع مختلفی از معاملات بنا شده‌اند و استفاده‌های بیشتری نیز دارند. حتی مشتقه هایی بر پایه اطلاعات آب و هوایی مثل میزان باران یا تعداد روزهای بارانی یک منطقه خاص نیز وجود دارند.

چون اوراق مشتقه در شاخه اوراق بهادار جای می‌گیرد و شاخه مخصوصی ندارد، کم‌کم انواع مختلفی از مشتقه ها به وجود آمدند. همچنین، مشتقه ها دارای کاربردهای گوناگونی، بر اساس نوعشان هستند. انواع مشخصی از اوراق مشتقه را می‌توان برای پوشش یا بیمه شدن در برابر ریسک یک دارایی به کار برد.

اوراق مشتقه همچنین می‌توانند در سفته بازی برای شرط‌بندی قیمت های آینده یک دارایی یا دور زدن مسائل مربوط به نرخ مبادله نیز مورداستفاده قرار گیرند. به طور مثال، یک سرمایه گذار اروپایی که سهامی در یک شرکت آمریکایی می‌خرد (با استفاده از دلار آمریکا)، درحالی‌که سهام را در اختیار دارد، در معرض ریسک نرخ مبادله قرار می‌گیرد. برای پوشش این ریسک، سرمایه گذار می‌تواند قراردادهای آتی ارزی را خریداری کند تا یک نرخ مبادله مشخص برای فروش سهام خود در آینده و تبدیل دلار به یورو را برای خود از قبل تثبیت کند. به علاوه، بسیاری از مشتقه ها اهرم‌های قوی دارند.

انواع رایج اوراق

قرارداد آتی

قرارداد آتی (به انگلیسی: Futures contract) یکی از رایج‌ترین انواع مشتقه ها است. قرارداد آتی توافقی است بین دو طرف برای فروش یک دارایی با یک قیمت از پیش توافق شده در زمان شخصی از آینده. شخصی ممکن است به صورت عمومی از قراردادهای آتی استفاده کند تا در طول یک بازه زمانی خاص، در برابر ریسکی مشخص، پوشش ایجاد نماید. به طور مثال، فرض کنید که در ۳۱ جولای ۲۰۱۵، دیانا صاحب ده هزار سهم شرکت وال مارت بوده باشد که در آن موقع ارزشی معادل ۷۳٫۵۸ دلار به ازای هر سهم داشت. او با ترس از اینکه ارزش سهامش کاهش خواهد یافت، تصمیم گرفت تا قرارداد آتی برای محافظت از ارزش سهامش ایجاد نماید. جری، یک سفته باز که افزایشی قیمت سهام وال مارت را پیش‌بینی کرده است، با دیانا بر سر یک قرارداد آتی به توافق می‌رسد. دیانا بیان می‌کند که در یک بازه یک‌ساله، جری کل ده هزار سهم وال مارت دیانا را با ارزش کنونی ۷۳٫۵۸ دلار خریداری خواهد کرد.

قرارداد آتی ممکن است به‌عنوان چیزی مثل شرط‌بندی بین دو طرف در نظر گرفته شود. اگر ارزش سهام دیانا کاهش یابد، سرمایه گذاری او محافظت شده است زیرا جری توافق کرده تا در روز پایانی قرارداد کل سهام را با ارزشی که در جولای ۲۰۱۵ داشتند، بخرد و اگر ارزش سهام افزایش یابد، جری ارزش بیشتری از سهام به دست می‌آورد چون قیمت جولای ۲۰۱۵ را در جولای ۲۰۱۶ پرداخت می‌نماید. یک سال بعد، ۳۱ جولای سر می‌رسد و وال مارت به ازای هر سهم ۷۱٫۹۸ دلار قیمت گذاری شده است. دیانا حالا از قرارداد آتی سود کرده است و مبلغ ۱٫۶۰ دلار به ازای هر سهم سود برده است که اگر فقط تا جولای ۲۰۱۶ صبر می‌کرد، این مبلغ گیرش نمی‌آمد. درحالی‌که این رقم ممکن است خیلی زیاد نباشد، ولی وقتی ده هزار سهم را در نظر می‌گیریم، تفاوت ۱۶۰۰۰ دلاری آشکارتر می‌شود. از طرف دیگر، جری حدس ضعیفی داشته و مقدار زیادی ضرر کرد ه است.

پیمان آتی

پیمان آتی (به انگلیسی: Forward contracts) نوع مهم دیگری از اوراق مشتقه به شمار می‌رود که مشابه قرارداد آتی است، ولی تفاوت کلیدی آن در این است که برخلاف قرارداد آتی، پیمان آتی در بازار معامله نمی‌شوند، بلکه فقط به صورت قراردادی خارج از بورس و به صورت غیررسمی مورد معامله قرار می‌گیرد.

قرارداد سوآپ یا معاوضه

قرارداد سوآپ یا معاوضه (به انگلیسی: Swap) هم نوع مرسوم دیگری از مشتقه ها به شمار می‌رود. قرارداد سوآپ اغلب شامل یک مجموعه از جریانات نقدی است و درواقع حالت کلی‌تر پیمانهای آتی است که در آن به‌جای یک پرداخت با مجموعه از پرداخت ها مواجه هستیم. این نوع قرارداد معمولاً در تغییر نوع وامها توسط افراد کاربرد دارند. برای مثال شخصی ممکن است از نرخ سود سوآپ استفاده کند تا از وام با نرخ سود متغیر به وام با نرخ سود ثابت و یا برعکس، تغییر وضعیت دهد. اگر شخصی دارای وام با نرخ سود متغیر تلاش می‌کرد تا امور مالی اضافی خود را ایمن نماید، قرض دهنده ممکن بود به خاطر مبهم بودن نرخ بهره متغیر در آینده و بر اساس توانایی شخص در بازپرداخت آن، از وام دادن به او سرباز زند، شاید به این خاطر که می‌ترسد شخص نکول کرده و وام خود را پرداخت نکند. به همین دلیل، او باید به دنبال تغییر وضعیت از نرخ متغیر با شخص دیگری باشد که نرخ سود ثابت دارد. گرچه وام ها به نام شخص اصلی باقی خواهند ماند، ولی قرارداد برای هر شخص اجبار می‌کند که پرداخت وام دیگری بر اساس یک نرخ دوجانبه توافق شده صورت گیرد. ولی این کار می‌تواند پرمخاطره باشد، زیرا اگر یک طرف نکول کرده و یا ورشکسته شود، دیگری مجبور خواهد بود تا به وام اصلی خود بازگردد. قراردادهای سوآپ می‌توانند با استفاده از نرخ های سود، ارز یا کالاها انجام گیرند.

قراردادهای اختیار معاملات

قراردادهای اختیار معاملات (به انگلیسی: Options) یک فرم رایج دیگر از مشتقه ها هستند. قرارداد اختیار معامله ازاین‌جهت مشابه قرارداد آتی بوده که توافقی است بین دو طرف که به یکی از آن‌ها این فرصت را می‌دهد تا اوراق بهادار را از طرف دیگر و در یک قرارداد آتی از قبل مشخص شده، بخرد یا به وی بفروشد. ولی تفاوت کلیدی بین اختیار معامله و آتی این است که با یک اختیار، خریدار یا فروشنده متعهد نمی‌شود که معامله را انجام دهد، به همین خاطر نام «اختیار» بر آن نهاده‌اند. خود مبادله در نهایت، اختیاری است. درست مثل قراردادهای آتی، اختیارات ممکن است برای پوشش دادن سهام فروشنده در برابر کاهش قیمت، مورداستفاده قرار بگیرند و به خریدار فرصتی دهند تا از طریق سفته بازی، سود مالی به دست آورد. قرارداد اختیار می‌تواند به صورت قرارداد اختیار خرید یا فروش کوتاه یا بلندمدت باشد.

مشتقه اعتباری

مشتقه اعتباری (به انگلیسی: credit derivative) نوع دیگری از اوراق مشتقه است. این نوع از مشتقه، وامی است که به یک سفته باز با تخفیفی نسبت به ارزش حقیقی خود فروخته می‌شود. گرچه وام دهنده اصلی وام را با قیمت کمتری می‌فروشد و درنتیجه سود کمتری خواهد برد، در فروش وام، وام دهنده بیشتر سرمایه خود از وام را باز پس گرفته و می‌تواند از آن پول برای توزیع وام های جدید و پرسودتر بهره جوید. اگر به طور مثال یک قرض دهنده وامی توزیع کند و متعاقباً این فرصت را داشته باشد تا خود را با وامی پرسود تر درگیر نماید، وام دهنده ممکن است این تصمیم را بگیرد که وام اصلی را به سفته باز بفروشد تا بتواند منابع مالی وام پرسودتر را تأمین نماید. به این طریق، مشتقه های اعتباری به ازای ریسک کمتر و نقدینگی بیشتر بهره کمتری دریافت می‌کنند.

اوراق بهادار با پشتوانه وام‌های رهنی

اوراق بهادار با پشتوانه وام‌های رهنی (به انگلیسی: mortgage-backed security) یکی دیگر از انواع مشتقه ها را تشکیل می‌دهند که یک شاخه وسیع از مشتقه ها هستند و به این وسیله که دارایی‌های پشتوانه مشتقه ها، وام های رهنی هستند، تعریف می‌شوند.

محدودیت‌های اوراق مشتقه

همان‌طور که در بالا اشاره شد، مبحث مشتقه ها یک شاخه وسیع از اوراق بهادار است، پس استفاده از این اوراق در گرفتن تصمیمات مالی بسته به نوع مشتقه، متفاوت خواهد بود. به صورت عمومی، نکته کلیدی برای داشتن یک سرمایه گذاری ایمن این است که ریسک های مربوط به مشتقه را به طور کامل درک نمایید، مثل دارایی پایه یا مبنا، قیمت و تاریخ انقضا و شرایط قرارداد. استفاده از اوراق مشتقه فقط زمانی معقول است که سرمایه گذار از ریسک ها کاملاً آگاه بوده و تأثیر سرمایه گذاری در استراتژی پرتفوی خود را درک نماید.

مثالی از قرارداد آتی سکه در بورس اوراق بهادار تهران

فرض کنید در روز شنبه ۱۰ اسفند، سرمایه گذاری اقدام به خرید یک قرارداد آتی سکه به ارزش هر سکه ۹٫۰۸۰٫۰۰۰ ریال نمود و بابت این قرارداد ده سکه ای، مبلغ ۹٫۰۸۰٫۰۰۰ (معادل ۱۰% ارزش معامله) به‌عنوان وجه تضمین به‌حساب خود نزد بورس واریز کرد. اگر بهای سکه در روز ۲۱ اسفند، به عدد ۹٫۱۰۰٫۰۰۰ ریال افزایش یابد، با توجه به اینکه سرمایه گذار مبلغ ۲۰٫۰۰۰ ریال در هر سکه سود برده، اتاق پایاپای، از حساب تضمین فروشنده، ۲۰٫۰۰۰ ریال کسر کرده و به‌حساب سرمایه گذار مورد مثال واریز می‌کند. حال اگر در روز دوشنبه، سکه به ناگهان به رقم ۹٫۰۵۰٫۰۰۰ ریال تنزل کند، با توجه به زیان ۵۰٫۰۰۰ ریالی نسبت به روز گذشته، بورس از حساب سرمایه گذار مورد مثال ۵۰٫۰۰۰ ریال به ازای هر سکه کسر و به‌حساب فروشنده واریز می‌کند. این عمل بروز رسانی حساب‌ها، روزانه تا پایان قرارداد ادامه می‌یابد.

درصورتی‌که وجه تضمین هر یک از طرفین بر اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه اثر همین بروز رسانی، آن‌قدر کاهش یابد که از حداقل تضمین اولیه مورد نظر بورس کمتر شود، در آن صورت جهت تصمیم‌گیری نسبت به نحوه ادامه قرارداد، برای سرمایه گذار اعلامیه صادر می‌شود.

معادل‌ انگلیسی اوراق مشتقه عبارت است از:

Derivative

اگر سؤال یا نظری دارید لطفاً در بخش پرسش و پاسخ سؤالات مالی مطرح کنید. همین‌طور با اشتراک‌گذاری این نوشته در شبکه‌های اجتماعی شما هم در توسعه دانش مالی و سرمایه گذاری شریک شوید.

ابزار مشتقه چیست؟

جهانی شدن بازارهای مالی منجر به رشد بسیار زیاد حجم و تنوع معاملات شده است و مشتقات مالی عناصر اساسی این رشد بودند. ابزار مشتقه نقش مفید و مهمی در پوشش و مدیریت ریسک سرمایه گذاری در بورس دارند، اما خطرات زیادی برای ثبات بازارهای مالی و در نتیجه کل اقتصاد به وجود می آورند. از مشتقات برای محافظت و حدس زدن ریسک مرتبط با تجارت و امور مالی استفاده می شود. در این راستا، ابزار مشتقه به تقسیم ریسک بین افراد و گروه های مختلف در اقتصاد کمک می کنند. سرمایه گذاران همچنین می توانند از ابزار مشتقه برای گمانه زنی و انجام فعالیت های آربیتراژی استفاده کنند. در واقع، افرادی که از این مکانیسم استفاده می کنند، بازرگانانی هستند که می خواهند در بازار موقعیتی کسب کنند؛ آن ها شرط بندی می کنند که قیمت دارایی یا کالای اساسی در طول مدت قرارداد در یک جهت خاص حرکت می کند.

ابزار مشتقه چیست؟

مشتق محصولی است که ارزش آن از ارزش یک یا چند متغیر اساسی (دارایی اساسی، شاخص یا نرخ مرجع)، به روشی قراردادی حاصل می شود. دارایی اساسی می تواند حقوق صاحبان سهام، کالا و یا هر دارایی دیگر باشد.

تعریف صندوق بین المللی پول از ابزارهای مشتقه

ابزارهای مالی که به یک مکانیسم مالی خاص یا شاخص یا کالایی مرتبط هستند و از طریق آن ها ریسک های مالی خاص در بازارهای مختلف معامله شوند، ابزار مشتقه گفته می شود؛ در واقع، ارزش یک مشتق مالی از قیمت یک کالای اساسی مانند دارایی یا شاخص ناشی می شود و برخلاف اوراق قرضه، هیچ اصلی پیش پرداخت نمی شود و درآمد سرمایه ای نیز به آن تعلق نمی گیرد.

محصولات و خدمات بازار مشتقات

از طریق بازار مشتقات می توان کالاها و خدمات بسیار زیادی را معامله کرد؛ به عنوان مثال، در موضوع حمل و نقل، قراردادی تحت عنوان قرارداد رو به جلو وجود دارد که در واقع سفارشی بین دو نهاد است، جایی که تسویه حساب در یک تاریخ خاص در آینده با قیمت از قبل توافق شده انجام می شود.

معاملات آتی نوع دیگری از ابزار مشتقه هستند که طی آن، توافقی بین دو طرف برای خرید یا فروش دارایی در زمان معینی در آینده با قیمت معین انجام می شود. در واقع قراردادهای آتی انواع خاصی از قراردادهای پیش رو هستند. به عنوان مثال، در معاملات آتی زعفران که در بورس کالا انجام می شود، براساس یک قرارداد، 2 طرف معامله (خریدار و فروشنده) متعهد می شوند که در یک تاریخ معین و با قیمت مشخص شده در قرارداد، معامله زعفران را با یکدیگر انجام دهند.

از دیدگاهی دیگر نیز می توان به این موضوع نگاه کرد؛ به این معنا که مشتقات قراردادهای مالی هستند که برای قرار گرفتن در معرض قیمت بازار در برابر تغییرات کالای اساسی، دارایی یا رویدادهای مختلف طراحی شده اند.

نوآوری مشتقات و تجارت آن ها در بازارهای مالی از اهمیت بالایی برخوردار است و اجازه می دهد نهادهای تجاری در این محیط جدید در اقتصاد جهانی سازگار شوند. ابزارهای مشتق با کاهش خطرات بازار مرتبط با نوسان قیمت، نرخ بهره و نرخ ارز، معاملات تجاری و مالی را متعادل می کنند. در نتیجه سودآوری بالا در زمینه تجارت جدید و مدیریت ریسک در حوزه معاملات مشتقه، شرکت کنندگان اصلی موسسات بزرگ مالی و غیر مالی در نقش محافظ، دلالان و داوران هستند. با استفاده از ابزارهای مشتق، ما می توانیم آربیتراژ قیمت، پوشش و حدس و گمان، مدیریت ریسک و حفاظت بر روی تغییرات قیمت را برای سودآوری شناسایی کنیم.

جهانی شدن جریان های سرمایه گذاری، رشد معاملات در بازار مشتقات مالی، گشایش بازارهای جدید پیش رو، توسعه بازار فرابورس، معرفی انواع جدید مشتقات مالی و تدوین استراتژی های جدید مشتقات را تقویت می کند. در حال حاضر، مشتقات دسته مهمی از ابزارهای مالی هستند که در بازارهای مالی و تجاری امروز مهم هستند. آن ها انواع مختلفی از حفاظت از خطر را ارائه می دهند و استراتژی های نوآورانه سرمایه گذاری را مجاز می دانند.

شرایط سوددهی بازار مشتقات

برای ارائه حداکثر سود به کاربران و اقتصاد خود، بازار مشتقات باید سه شرط لازم را داشته باشد:

• تجارت و تسویه حساب مشتقات باید ایمن باشد.
• بازار باید نوآورانه باشد.
• بازار باید کارآمد باشد.

لازم به ذکر است که مشارکت کنندگان در بازار، سیاست گذاران و تنظیم کننده ها باید از ارائه دهندگان بازار مشتقات برای اطمینان از این پیش نیازها حمایت کنند.

حجم معاملات بازار مشتقات

برخی از تحلیلگران، بازار مشتقات را بیش از 10 برابر کل تولید ناخالص داخلی جهان تخمین می زنند. دلیل گسترده بودن بازار مشتقات به خاطر این موضوع است که تقریباً در هر نوع دارایی، سرمایه گذاری مشتقات متعددی از جمله سهام، کالاها، اوراق قرضه و ارز خارجی موجود است.

استفاده از ابزارهای مشتقه در بحران های اقتصادی

در حال حاضر در یک موضوع اتفاق نظر وجود دارد که نوآوری مالی تأثیر مثبتی بر سیستم مالی دارد. با این حال، هر زمان که یک بحران مالی به وجود می آید، بحث در مورد نوآوری مالی بار دیگر روی میز است، که اغلب بر مزایا و خطرات مشتقات تمرکز دارد.

خطرات بازار مشتقه

رشد معاملات مشتقه و ارتباطات بین نهادهای مالی بزرگ در سراسر جهان باعث نگرانی در مورد یکپارچگی سیستم مالی جهانی شده است. به عنوان مثال، مشتقات اجازه می دهد تا اهرم اضافی در سیستم مالی ایجاد شود و در مواقع تلاطم مالی، این اهرم می تواند بحران نقدینگی را تسریع کند، حرکت های بازار را بزرگتر کرده و پیش فرض ها را افزایش دهد. این نگرانی های سیستمی موجب ایجاد مقررات جدید، رویه های جدید و افشای جدید برای افزایش شفافیت شده است. به عنوان مثال، رشد صندوق های تامینی که از مشتقات سنگین استفاده می کنند توجه تنظیم کننده ها را به خود جلب کرده است.

مفهوم ابزار مشتقه

در ادبیات، در مورد مشتقات مالی مطالب زیادی نوشته شده است. ادبیات اخیر در مورد خطرات مشتقات، بیشتر مربوط به خطرات سیستمی است. چندین مطالعه نشان می دهد که پیچیدگی این بازار به دلیل افزایش عدم اطمینان، وقوع مکرر خسارات شدید و در نهایت احتمال بیشتر بحران جهانی است.

کاربرد ابزار مشتقات

مشتقات دسته مهمی از ابزارهای مالی هستند که در بازارهای مالی و تجاری امروز مهم هستند. آن ها انواع مختلفی از حفاظت از خطر را ارائه می دهند و استراتژی های نوآورانه سرمایه گذاری را مجاز می دانند. در 30 سال گذشته، مشتقات به طور فزاینده ای در امور مالی اهمیت یافته اند.

بازارهای مشتقات نهادهای موفقی هستند؛ چراکه بازارهای مالی را کارآمدتر می کنند. این موضوع به طور کلی به این معنی است که استقراض و وام می تواند با هزینه کمتری نسبت به آنچه که در موارد دیگر دیده می شود، رخ دهد؛ زیرا مشتقات هزینه های معامله را کاهش می دهند.

در واقع بازار مشتقات، بازاری است که در آن اوراق مشتقه مانند قرار داد آتی معامله می شود، به ویژه این که دو طرف قرارداد باید متعهد شوند که در تاریخ ذکر شده، به تعهدات خود عمل کنند.

بخش اصلی و سازنده ابزار مشتقه

یک ابزار مشتقه از بخش های مختلفی تشکیل شده است و تاثیرگذاری آن به موارد مختلفی بستگی دارد:

• طراحی محصول
• منطق اقتصادی برای تأمین نیازها
• بازار اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه نقدی
• موقعیت بلند و کوتاه
• قیمت های تعیین شده در بازار
• نرخ بهره / نرخ ارز
• پایداری سیستم
• و.

بررسی سالانه حجم مبادلات مشتقات

حجم مبادلات مشتقات در جهان، رشد قوی در معاملات آتی و اختیارات در مبادلات بازارهای چین، هند، کره، سنگاپور و سایر مناطق آسیا را نشان می دهد. یکی دیگر از موضوعات مهم در سال 2015، افزایش معاملات آتی کالا و اختیارات کالا بود که طی چند سال گذشته با سرعت بیشتری بیش از هر بخش دیگری از ابزار مشتقه در فهرست جهانی رشد کرده است.

ماهیت مشتقات

ابزار مشتقه همانطور که از اسم آن مشخص است، از ارزش دارایی اساسی گرفته شده و از این رو برای محافظت در برابر افزایش یا سقوط ارزش دارایی اساسی استفاده می شود.

نکته: از آنجا که مشتقات اساسا براساس ارزش یک دارایی معامله می شوند، هرگونه سقوط نامتناسب در ارزش دارایی مذکور، باعث سقوط مشتقات طراحی شده می شود.

محیط نظارتی ابزار مشتقه

به منظور به حداقل رساندن خطرهای سیستماتیک و ایجاد بازاری با عملکرد مناسب، باید از ایمنی و یکپارچگی اطمینان حاصل شود. به همین ترتیب، طرحی که به طور موثر ریسک سیستماتیک در بازار مشتقات را کاهش می دهد، باید شامل دستورالعمل های زیر باشد:

• حداکثر استفاده از معاملات مشتقات در بازارهای سازمان یافته باید کاملا مشخص باشد.
• وثیقه گرفتن از هر 2 طرف معامله (خریدار و فروشنده) در زمانیکه ابزار مشتقه در معرض تدوین است.
• ثبت اجباری موقعیت های خطر باز و استانداردهای مختلف برای کلیه قراردادهای مشتقه

جمع بندی

بازار مشتقات در سال های اخیر به سرعت رشد کرده است؛ زیرا مزایای استفاده از مشتقات، مانند کاهش موثر خطر و انتقال خطر، اهمیت بیشتری یافته است. بازار مشتقات در جهان بسیار بزرگ است و وقتیکه از نظر دارایی های اساسی اندازه گیری می شود، بسیار بزرگتر از بازار سهام است. ارزش دارایی های اساسی معاملات مشتقات معوق چندین برابر تولید ناخالص داخلی جهان است. در رقابت برای تجارت، هر دو بورس مشتقات و ارائه دهندگان فرابورس، که تا حد زیادی بزرگترین بخش بازار را تشکیل می دهند، با نوآوری مداوم در محصول و فناوری به رشد آن سرعت بخشیده اند. آماری که برای دو بازار جمع می شود دقیقاً قابل مقایسه نیستند، واضح است که بازار خارج از بورس بسیار بزرگتر از بازار مبادله شده است.

بازار مشتقات در جهان، اخیرا توجه بیشتری را در پس زمینه بحران مالی، پرونده های کلاهبرداری و ناکامی برخی از فعالان بازار جلب کرده است. بازارهای مشتقات در جهان به دلیل نقش آن ها در بحران اعتباری که از سال 2007 آغاز شد، مورد انتقادات زیادی قرار گرفته اند. محصولات مشتق از پرتفوی وام های خطرناک در ایالات متحده با استفاده از روشی موسوم به اوراق بهادار ایجاد شده اند. بسیاری از محصولاتی که ایجاد شدند با کاهش قیمت خانه ها بی ارزش شدند. موسسات مالی و سرمایه گذاران در سرتاسر جهان مبلغ زیادی را از دست دادند و جهان در بدترین رکود اقتصادی که برای بسیاری از نسل ها عجیب بود، فرو رفت.

بازار مشتقات تحت یک رژیم نظارتی موثر با موفقیت توسعه یافته است. هر سه شرط لازم برای عملکرد مناسب بازار ایمنی، کارایی و نوآوری برآورده شده است. اگرچه دیگر نیازی به تغییرات ساختاری در چارچوبی نیست که امروه سهامداران و سرمایه گذاران تحت آن فعالیت می کنند، اما بهبودها امکان پذیر است. به ویژه در بخش فرابورس، افزایش بهره وری عملیاتی، شفافیت بازار و افزایش ریسک طرف مقابل باعث می شود که ابزار مشتقه حتی در ایران نیز عملکرد موثری داشته باشد.

اوراق بهادار چیست | با دارایی نامشهود اما قابل انتقال بورس آشنا شوید

بازار بورس ایران دارای بخشی به نام بورس اوراق بهادار است که می‌تواند درآمد بالایی را برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد. اوراق بهادار یک نام عمومی است و این اوراق به‌طور کلی از ۳ نوع اصلی تشکیل شده‌اند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و سرمایه‌گذاران با توجه به شرایط و موقعیت خود، می‌توانند در هرکدام از آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند. در این مقاله از سایت دکتر درخشی بررسی می‌کنیم، بورس اوراق بهادار چه نوع بازاری است؟ آیا اوراق بهادار به صورت فیزیکی وجود دارند و قابل مشاهده هستند؟ چند نوع اوراق بهادار وجود دارد؟ منظور از اوراق مشارکت و قرارداد سلف چیست؟ در این مطلب قصد داریم تمام ویژگی‌های اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار را مورد بررسی قرار دهیم. اطلاع داشتن از این ویژگی‌ها و نیز صرف مقداری وقت برای یادگیری اصول کار کردن در بورس (اصولی که در دوره آموزش جامع بورس ایران بیان کرده‌ایم) شما را به سمت روش‌های بسیار موثرتری برای سودآوری رهنمون می سازد.

آشنایی با انواع دارایی‌های مشهود و نامشهود

به طور کلی می‌توان دارایی‌ها را به ۲ شکل مشهود و نامشهود تقسیم کرد. دارایی‌های مشهود، همانطور که از نامشان پیدا است، در دنیای فیزیکی موجود هستند و می‌توانید به راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کنید. از جمله این دارایی‌ها هم می‌توان به انواع وسایل نقلیه و املاک یا حتی ارز واقعی اشاره کرد.

این در حالی است که دارایی نامشهود وجود فیزیکی ندارد و تنها در دنیای مجازی می‌توان به آن دست پیدا کرد. به عنوان مثال، سرقفلی، برند، اوراق بهادار و سهام در بورس از جمله این نوع اموال هستند. در ادامه با تعریف اوراق بهادار و انواع آن، به‌عنوان یک دارایی نامشهود بیشتر آشنا می‌شویم.

با انواع اوراق بهادار آشنا شوید

اوراق بهادار نوعی ورقه یا مستندی است که تضمین کننده حقوق مالی برای دارنده می‌باشد و مالک می‌تواند هر زمان که تمایل داشت، دارایی خود را با کمک مستند انتقال دهد. در نظر داشته باشید که اوراق بهادار خود از انواع مختلفی ایجاد شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به اوراق بدهی، اوراق صاحبان سهام و اوراق مشتقه اشاره کرد که هر کدام از این اوراق خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر انواع اوراق بهادار در بورس و بازار سرمایه می‌پردازیم.

اوراق صاحبان سهم

اوراق صاحبان سهم یا اوراق بهادار صاحبان سهام برای زمانی است که قصد داشته باشید سرمایه یک شرکت یا نهاد را به قسمت‌های مساوی تقسیم کنید که هر قسمت، همان سهم شرکت یا نهاد نام دارد. شما به اندازه وسعتان سهام یک شرکت را خریداری می‌کنید و سپس از جمله سهامداران آن به شمار خواهید رفت.

در نظر داشته باشید که هر سهم به صورت کاملا قانونی به هر فرد تعلق می‌گیرد و حق و حقوق هر سهم هم به خریدار اعطا می‌شود. لازم به ذکر است که سهام به روش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به با نام و بی‌نام اشاره کرد. سهام بی‌نام بر خلاف نوع اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه دیگر خود، در وجه حامل صادر شده و منشا آورده سرمایه‌گذار نیز به دو دسته سهام‌های نقدی و غیرنقدی تقسیم می‌شود.

اوراق بدهی چیست و معرفی انواع اوراق بدهی

علاوه بر اوراق صاحبان سهام، نوع دیگری از اوراق بهادار، اوراق بدهی نام دارد که خود از چند دسته تشکیل می‌شود. یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های بنگاه‌های اقتصادی تامین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های مختلف است. در این صورت می‌توان به سراغ انواع اوراق بدهی رفت که به‌عنوان یکی از روش‌های ساده، سریع و یکی از کم‌هزینه‌ترین روش‌ها برای تامین سرمایه مورد نیاز شناخته می‌شود. به‌طور کلی می‌توان انواع اوراق بدهی در ایران را به ۲ نوع دولتی و شرکتی تقسیم کرد.

منظور از اوراق بدهی دولتی چیست؟

اوراق بدهی دولتی، اوراق بهاداری است که توسط دولت منتظر می‌شود و سررسید آن بلند مدت است. در واقع دولت برای جبران مشکل کسری بودجه یا تامین بودجه مورد نیاز برای انواع طرح‌های عمرانی خاص یا عام، این دسته از اوراق قرضه دولتی را ارائه می‌دهد. نرخ این نوع اوراق بدهی دولتی برای کل دوره ثابت است و از این رو شما با سرمایه‌گذاری در این زمینه، ریسک کمتری را متحمل می‌شوید.

منظور از اوراق بدهی شرکتی چیست؟

اوراق بدهی شرکتی توسط شرکت‌های مختلف منتشر می‌شوند. شرکت‌های بزرگ که مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار هستند، این امکان را دارند که اوراق قرضه‌ای را برای پروژه‌های جدید خود منتشر کنند. برای امنیت بیشتر نیز این نوع از اوراق بدهی بورس مستقیما به بازار سرمایه متصل است. منظور از اتصال به بازار سرمایه این است که شرکت‌ها به‌جای مراجعه به بانک و ارائه اوراق بدهی شرکتی از طریق مجموعه بانکی کشور، خودشان با افزایش اعتبار در بازار سرمایه منافع مورد نیاز را جمع‌آوری می‌کنند. به همین خاطر می‌تواند برای سرمایه‌گذاران بسیار مقرون به صرفه باشد.

اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه یکی از انواع اوراق بدهی در بازار سرمایه است. شما با خرید اوراق قرضه به نوعی پول خود را به ارائه‌دهنده اوراق، قرض یا وام می‌دهید. سپس در موعدی مشخص، شما پول خود را به همراه بهره که از پیش تعیین شده است، دریافت خواهید کرد.

اوراق مشارکت چیست؟

هر گاه شرکت یا نهادی دولتی یا خصوصی برای تامین هزینه‌های خود در پروژه‌های مختلف، اورا‌ق بهادار به صورت با نام یا بی‌نام را منتشر می‌کند، اوراق منتشر شده اوراق مشارکت نامیده خواهند شد. این دسته از اوراق بهادار به صورت عمومی فروخته می‌شود و افراد خریدار به میزان اوراق خریداری شده در سود پروژه سهیم خواهند شد.

اوراق قرضه اسلامی چیست؟

نوع دیگری از اورا‌ق بهادار بدهی وجود دارد که به آن اوراق قرضه اسلامی یا صکوک گفته می‌شود. به دلیل اینکه دریافت بهره در اسلام ربا و خلاف شرع است، در این نوع از اوراق بدهی سود به دو صورت ثابت یا شناور به مشتریان ارائه خواهد شد.

اوراق اجاره چیست؟

اوراق اجاره یا صکوک اجاره برای زمانی هستند که یک نهاد اقدام به خرید یک دارایی از هر نوعی (مانند ملک) می‌کند و در اختیار شرکت یا نهاد دیگری قرار می‌دهد. دریافت کننده باید در فواصل زمانی ثابت، مبلغی را به‌عنوان اجاره به نهاد ارائه دهنده و افراد صاحب صکوک اجاره‌ای پرداخت کند.

اوراق خزانه چیست؟

بسیاری از اوقات نیز این مورد پیش می‌آید که دولت برای پرداخت بدهی به یک پیمانکار در قبال کار انجام شده، بودجه لازم را ندارد و از این رو اوراق‌ بهاد‌اری را منتشر می‌کند که در آن موظف می‌شود تا پس از مدت خاصی به‌عنوان سررسید (مثلا یک سال)، تمام مبلغ پول را دریافت کند. پس از این مدت شما می‌توانید پول به همراه سود آن را دریافت کنید. این نوع اوراق، به اوراق خزانه معروف است.

اوراق مشتقه | یکی از انواع اوراق بهادار در ایران

اوراق مشتقه یکی از انواع اوراق بهادار است که به خودی خود ارزش چندانی ندارد. در واقع ارزش اوراق مشتقه در بازار ایران بر اساس دارایی یا کالای فیزیکی معامله شده تعیین می‌شود. حال دارایی می‌خواهد زعفران یا ارز باشد. به زبانی دیگر این دسته از اوراق بهادار، نوعی قرارداد هستند که در زمان معامله انعقاد می‌شوند و عملکرد آن‌ها بر اساس تغییر قیمت دارایی مشخص می‌شود.

در پاسخ به اینکه اوراق مشتقه شامل چیست باید گفت به‌طور کلی اوراق بهادار مشتقه به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که شامل قراردادهای سلف، قراردادهای آتی، قرارداد اختیار معامله و قراردادهای معاوضه می‌باشد. در ادامه با دو نوع از برترین انواع اوراق مشتقه در ایران آشنا می‌شویم.

قراردادهای سلف

قراردادهای سلف در اورا‌ق مشتقه، قراردادهایی هستند که میان خریدار و فروشنده عقد می‌شوند و در هنگام خرید، فرد خریدار باید کل مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند. در ادامه فروشنده متعهد می‌شود در تاریخ تعیین شده در قرارداد، خدمت ذکر شده یا کالای مورد نیاز را ارائه دهد.

قراردادهای آتی

قراردادهای آتی نوع دیگری از انواع اورا‌ق مشتقه در ایران هستند که از جهاتی، بسیار به قراردادهای سلف شباهت دارند. تنها تفاوت بین قرارداد سلف و قرارداد آتی این است که قراردادهای آتی در بورس کالا عقد می‌شوند و از این رو تحت نظارت کامل سازمان بورس هستند.

اوراق بهادار مشتقه در چه جایی معامله می‌شوند؟

به طور کلی ۳ نوع موقعیت برای معامله اوراق بهادار مشتقه وجود دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بازار خارج از بورس اشاره کرد. در ادامه با این موقعیت‌ها آشنایی پیدا می‌کنیم:

بورس اوراق بهادار: بازاری است که در آن اوراق بها‌دار تحت نظر سازمان بورس معامله می‌شوند.

بورس کالا: بورس کالا هم همانطور که از نامش پیدا ست، بازاری ست که تحت نهادهای نظارتی مختلف و تنظیم‌کننده بازار انواع اوراق در آن معامله می‌شوند.

بازار خارج از بورس یا OTC : این بازار خارج از بورس است و برای معامله در آن، فضای متمرکز و خاصی وجود ندارد و معامله از طریق روش‌های مختلفی مانند تلفن همراه یا ایمیل انجام می‌شود.

انواع سهام اوراق بهادار چیست؟

اکنون که برای سوال بورس اوراق بهادار چیست پاسخ مناسبی پیدا کردید، برای سرمایه گذاری در اوراق بهادار لازم است کمی هم درباره انواع سهام اوراق بهادار بدانید. همانطور که گفته شد، سهام بخش‌های کوچک شده یک شرکت است و در بخش‌های مختلف اوراق بهادار مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله انواع سهام اوراق بهادار بورس می‌توان به سهام عادی و سهام ممتاز یا ترکیبی اشاره کرد که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

سهم عادی در بازار اوراق بهادار

سهام عادی در اصل همان رایج‌ترین برگه بازار اوراق بهادار است که در بورس اوراق بهادار نیز معامله می‌شود. هر سهام دارای دو ارزش اسمی و بازاری است. ارزش اسمی سهام در ایران ۱۰۰ تومان ارزش دارد و ارزش بازاری نیز همان قیمتی است که هر سهام معامله می‌شود و بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در نظر داشته باشید که در اوراق بهادار و بورس شما با خرید سهام عادی، سود ثابت دریافت نمی‌کنید.

سهم ممتاز یا ترکیبی در اوراق بهادار

سهام ممتاز یا ترکیبی همانطور که از نامش مشخص است، سهام ممتاز بازار سرمایه و بورس اوراق بهادار است که علاوه بر ویژگی‌های سهام عادی، امتیازات دیگری هم در اختیار فرد قرار می‌دهد. از جمله این امتیازات می‌توان به تعلق سود ثابت به سهام اشاره کرد. همچنین اگر در مجموع یک شرکت سودی تقسیم شود، ابتدا سود سهام ممتاز پرداخت می‌شود و حتی در صورت انحلال شرکت نیز سهامداران ممتاز سرمایه خود را نسبت به سهامداران عادی زودتر دریافت می‌کنند.

حق تقدم سهم چیست؟

تصور کنید که شما در حدود ۱۰۰۰ سهم از یک شرکت را با کمک اوراق بهادارا خریداری کرده‌اید. اکنون شما به اندازه ۱۰۰۰ سهم حق مالکیت در شرکت را دارید. حال شرکت قصد دارد تا افزایش سرمایه بدهد و به عنوان مثال ۵۰ درصد باید برگه سهام جدید منتشر کند.
در شرایط ذکر شده، پس از افزایش سرمایه، شما همان ۱۰۰۰ سهم را خواهید داشت؛ اما ارزش آن کمتر از قبل می‌شود و برای رساندن به ارزش گذشته، در شرکت به شما حق تقدم خرید برگه سهام جدید آن هم به یک قیمت اسمی اعطا می‌شود.

سهم جایزه در اوراق بهادار

تصور کنید شرکتی که شما سهامدار آن هستید افزایش سرمایه داشته است. در این حالت شما در گذشته ۱۰۰۰ سهم ۵۰۰ تومانی داشته‌اید و پس از افزایش سرمایه، شرکت برای شما برگه خرید سهام را صادر می‌کند. در این صورت شما سهام مورد نظر را با قیمتی بسیار پایین‌تر خریداری می‌کنید و برای اینکه از حق و حقوق شما دفاع شود، ۱۰۰۰ سهم عادی نیز به شما اعطا خواهد شد. از این رو ارزش سرمایه شما تغییری نمی‌کند اما تعداد سهم‌های شما رشد زیادی خواهد کرد.

سهام با نام و بی‌نام در بازار اوراق بهادار

انواع دیگری از سهام اوراق بهادار وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به دو نوع بی‌نام و با نام اشاره کرد. اگر در هنگام خرید سهام یک شرکت، نام مالک یا خریدار در برگه خرید سهم یا دفتر سهام شرکت ثبت شده باشد، سهام خریداری شده سهام با نام نامیده می‌شود. این در حالی است که اگر اسم فرد ثبت نشود، تنها برگه خرید سهام به او اعطا می‌شود. از این رو سهام در وجه حامل صادر می‌شود. در نظر داشته باشید که این نوع سهام اوراق بهادار مانند نوع با نام قابلیت انتقال دارد. البته که سهام با نام، ارتباط میان شرکت با شما را آسان‌تر خواهد کرد.

انواع سهام نقدی و غیرنقدی

در بورس اوراق بهادار دو نوع دیگر سهام وجود دارد که نقدی و غیر نقدی نام دارند. این نوع سهام اوراق بهادار به این صورت هستند که اگر شما در ازای خرید سهام یک شرکت مبلغی را پرداخت کنید، به آن سهام نقدی و در صورتیکه برای خرید به‌جای پول از دارایی‌های دیگر (مانند املاک یا انواع زمین) استفاده کنید، سهام خریداری شده سهام غیرنقدی نامیده خواهد شد.

برای سودآوری در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنید

همانطور که در این مقاله سایت دکتر درخشی با یکدیگر مرور کردیم، به‌طور کلی اورا‌ق بهادار به ۳ نوع اوراق صاحبان سهم، اوراق بدهی و اوراق مشتقه تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. در این زمانه که بازار سرمایه‌گذاری بسیار داغ است، بازار بورس اوراق بهادار گزینه بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. سودآوری در این بازار بستگی به میزان تحقیقات و آگاهی شما نسبت به انواع اوراق بهادار و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه دارد که جملگی این موارد را ما در دوره های آموزشی آنلاین پرکاربرد دوره مقدماتی بورس و دوره پیشرفته بورس از صفر تا به صد به زبانی ساده و همه فهم توضیح داده‌ایم. بدین ترتیب، شما می‌توانید به‌طور موثر با فراگرفتن مباحث مقدماتی بورس ایران بذر سرمایه خود را در محل درست و با اقدامات کافی بکارید و سپس با تسلط بر مباحث پیشرفته، به وقت درست اقدام به درو کردن کنید.

امیدواریم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید. نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید و اگر سوالی درباره بورس اوراق بهادار دارید، در قسمت نظرات پایین صفحه مطرح کنید تا کارشناسان سایت دکتر درخشی در سریع‌ترین فرصت ممکن پاسخگوی شما عزیزان باشند.

ابزار مشتقه چیست و چه کارکردی دارد؟

انواع ابزارهای مشتقه را اینجا بخوانید | بورس به زبان ساده

این شما و این یکی از مفاهیم پیچیده بورسی به نام «ابزارهای مشتقه» اما ما کوتاه نیامده‌ایم و همچنان تلاش می‌کنیم به زبان ساده بنویسیم؛ در این مطلب تلاش می‌کنیم چنین کاری بکنیم و با تعدادی از ابزارهای مشتقه (اختیار معامله، معاملات آتی و غیره) در بازارهای مالی ایران بیشتر آشنا خواهیم شد.

ابزار مشتقه در بازارهای مالی، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، ابزارهایی هستند که از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. شاید درک فلسفه وجودی چنین ابزارهایی برای افرادی که با بازارهای مالی آشنایی ندارند کمی دشوار باشد، اما شاید اگر خودمان را جای تاجران و کشاورزان قدیمی بگذاریم، راحت‌تر بتوانیم فلسفه این ابزارها را درک کنیم!

ابزار مشتقه چیست؟

کشاورزی را فرض کنید که تمام درآمدش از محل فروش محصولی است که در یک فصل خاص برداشت می‌کند. این کشاورز باید تمام سال منتظر فصل برداشت باشد تا به یک درآمد احتمالی از محل فروش محصول برسد. این کشاورز از یک طرف باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را متقبل شود و از طرف دیگر باید امیدوار باشد که محصولش دچار آفت نشود یا مثلا در اثر کاهش بارندگی مقدار برداشت محصول کاهش نیابد. یا اینکه در فصل برداشت محصول، بهای محصول کاهش نیابد. به عبارت ساده‌تر، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک همراه است و ممکن است این ریسک به کاهش درآمد سالانه کشاورز منجر شود.

اما این کشاورز می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصول ریسک کاهش درآمد را از بین ببرد و از طرف دیگر زودتر از موعد برداشت به پول برسد و بخشی از این پول را صرف هزینه‌های تولید محصول کند. در چنین حالتی، «پیش‌فروش محصول» در واقع ابزاری مالی است که کشاورز برای از بین بردن ریسک‌های تولید محصول استفاده کرده است.

کارکرد عمده ابزارهای مشتقه مالی هم در واقع همین است و هدف از طراحی و استفاده از این ابزارها کاهش ریسک معاملات است. برای نمونه بیایید ببینیم چگونه می‌شود از ابزار «اختیار معامله» برای کاهش ریسک استفاده کرد.

استفاده از ابزار اختیار معامله برای کاهش ریسک

اول بیایید ببینیم اختیار معامله چیست. اختیار معامله قراردادی برای آینده است که بر اساس آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در تاریخ معینی معامله کنند. از آنجا که هر معامله دو طرف (خریدار و فروشنده) دارد، اختیار معامله را هم به دو دسته تقسیم کرد: اختیار خرید و اختیار فروش.

ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم

اکنون بیایید ببینیم اختیار فروش چگونه چیزی است و کسی که اختیار فروش را می‌خرد صاحب چه حقی می‌شود. خریدار یک قرارداد اختیار فروش مبلغ مشخصی به طرف مقابل پرداخت می‌کند و در برابر این مبلغ از این اختیار برخوردار می‌شود که بتواند در زمان مشخص‌شده مقداری از یک دارایی مشخص را به طرف دیگر بفروشد. فروشنده اختیار فروش هم باید در زمان تعیین‌شده آماده خرید آن دارایی با مبلغ تعیین‌شده باشد. نکته اینجاست که دارنده اختیار فروش هیچ الزام و تعهدی به فروش دارایی مورد بحث ندارد و در زمان سررسید قرارداد می‌تواند از اختیار فروش خود چشم‌پوشی کند و آن دارایی را برای خودش نگه دارد.

کمی پیچیده شد، نه؟ برای اینکه از سردرگمی خارج شویم، بیایید یک نمونه عملی را با هم مرور کنیم. فرض کنید شما امروز می‌خواهید در سهام شرکت الف سرمایه‌گذاری کنید و قیمت روز هر برگه سهم این شرکت مثلا ۵۰۰ تومان است. ارزیابی شما این است که قیمت سهام این شرکت تا سه ماه آینده ۵۰ درصد رشد می‌کند و به ۷۵۰ تومان می‌رسد. اما از آن طرف نگرانید که مبادا بازار دچار تلاطم شود و قیمت سهم کاهش یابد. در حالت عادی برای پوشش ریسک کاهش قیمت این سهم ابزاری ندارید و مجبورید با ریسک کاهش قیمت سهم سر کنید.

اما با استفاده از ابزار مشتقه اختیار فروش می‌توانید این ریسک را کاهش دهید، در واقع این ریسک را به شخص دیگری منتقل می‌کنید. به این صورت که اختیار فروش مقدار معینی از سهم شرکت الف را می‌خرید. قرارداد اختیار فروش هم به این شکل است که برای خرید اختیار فروش هر سهم ۵ تومان می‌پردازید و در مقابل این اختیار را به دست می‌آورید که در سه ماه آینده هر سهم‌تان را با مبلغ ۴۹۰ تومان بفروشید.

حال اگر در ۳ ماه آینده قیمت سهم‌تان رشد کند و مثلا به ۶۰۰ تومان یا بالاتر برسد، از اختیار فروش‌تان -که فروش به مبلغ ۴۹۰ تومان است- صرف‌نظر می‌کنید و سهام‌تان را در بازار می‌فروشید. ولی اگر قیمت سهم‌تان کاهش پیدا کند و مثلا به ۴۰۰ تومان برسد، از اختیار فروش‌تان استفاده می‌کنید و به جای اینکه سهم‌تان را در بازار و به قیمت ۴۰۰ تومان بفروشید، از اختیار فروش استفاده می‌کنید و سهم‌تان را با قیمت ۴۹۰ تومان به فروشنده اختیار فروش (طرف دیگر قرارداد اختیار فروش) می‌فروشید. پس می‌بینید که در این مثال، قرار داد اختیار فروش خیلی ساده مانند یک بیمه‌نامه عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام‌تان زیر ۴۹۰ تومان بیاید.

معرفی ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم. در اینجا تعدادی از ابزارهای مشتقه را با هم مرور می‌کنیم:

قراردادهای اختیار معامله

اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین ابزارها برای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است که بالاتر درباره آن توضیح دادیم. یک بار دیگر به این نکته اشاره می‌کنیم که خریدار اختیار معامله (خرید یا فروش) الزام و تعهدی به اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله ملزم است در صورت درخواست طرف دیگر، اقدام به معامله کند.

ابزار مشتقه قرارداد سلف

اگر بخواهیم ساده بگوییم، قرارداد سَلَف برعکس نسیه است. در نسیه کالایی را دریافت می‌کنید و قول می‌دهید که پولش را بعدا بپردازید، اما در قرارداد سلف پول یک دارایی پایه را از قبل می‌پردازید و طرف دیگر متعهد می‌شود که در زمان معین دارایی مورد نظر را تحویل شما بدهد. فایده این نوع قرارداد برای فروشنده این است که سریع‌تر به پول دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند از این پول برای پوشش هزینه‌های جاری خود استفاده کند. خریدار هم در واقع روی کالایی سرمایه‌گذاری کرده است که انتظار می‌رود در آینده با رشد قیمت همراه باشد.

نکته: این امکان وجود دارد که خریدار قرارداد سلف، دارایی پیش‌خریدشده را در قالب یک «قرارداد سلف موازی استاندارد» بفروشد. به عبارت دیگر، خریدار قرارداد سلف می‌تواند دارایی آینده خودش را به دیگری واگذار کند. به این نوع قرارداد هم به‌اختصار سلف می‌گویند.

قرارداد آتی

قرارداد آتی همان‌طور که از اسمش پیداست، نوعی از ابزار مشتقه و قراردادی برای انجام یک معامله در آینده است. در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار تعهد می‌دهند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان سررسید قرارداد آتی با یک قیمت تعیین‌شده معامله کنند. به این ترتیب، خریدار و فروشنده خودشان را در برابر نوسان‌های قیمت آن دارایی بیمه می‌کنند. مثلا یک نوع قرارداد آتی می‌تواند بین کشاورز و کارخانه باشد که هر دو متعهد می‌شوند بعد از فصل برداشت محصول (مثلا گندم)، مقدار مشخصی از محصول را با قیمتی تعیین‌شده معامله کنند.

اما بازارهای مالی این امکان را هم فراهم کرده‌اند که خود این قراردادهای آتی هم دادوستد شوند و معامله‌گران با معامله این قراردادها کسب سود کنند. برای نمونه، تحلیل‌گری ممکن است به این نتیجه برسد که قیمت گندم در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و در نتیجه اقدام به خرید قرارداد آتی گندم کند. در تئوری، وقتی زمان سررسید این قرارداد فرا برسد، معامله‌گر می‌تواند گندم را با قیمت مشخص‌شده در قرارداد آتی تحویل بگیرد و با قیمت بالاتر در بازار بفروشد و سود کند. اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و معامله‌گر قبل از زمان سررسید، قرارداد خودش را در بازار معاملات آتی با قیمت بالاتر می‌فروشد و اصطلاحا از آن موقعیت خارج می‌شود.

نکته: بازار معاملات آتی در ایران از سال ۱۳۸۷ و با معاملات آتی سکه شروع به کار کرد. (هنگام نوشته شدن این متن معاملات آتی سکه در ایران متوقف شده است.) از آن سال به بعد، قرارداد آتی روی دارایی‌های پایه مختلفی از جمله زیره، زعفران، مس، کنجاله سویا و غیره تعریف و در بازار معاملات آتی دادوستد شده است.

ابزار مشتقه قرارداد فوروارد

یکی دیگر از ابزار مشتقه، قرارداد فوروارد یا forward contract است که شباهت زیادی با اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه قرارداد آتی یا future contract دارد. در قرارداد فوروارد هم مانند قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که در زمان معین معامله معنی را انجام بدهند. مهم‌ترین تفاوت هم در این است که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند ولی محل معاملات قراردادهای فوروارد بازارهای خارج از بورس است.

قرارداد سوآپ

قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی است که بر اساس آن طرفین توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی‌شان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها منعقد می‌شود و در آن شرایط معامله از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. جالب است اشاره کنیم که اولین سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ بین شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی منعقد شد.

قرارداد سوآپ شباهت زیادی با قراردادهای آتی دارد مانند قراردادهای آتی، طرفین سوآپ هم متعهد می‌شوند که در تاریخ یا تاریخ‌های مشخص معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد.در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.