شاخص قیمت بورس Tepix

حسابداری - حسابرسی

بازده کل و یا بازده دوره نگهداری، قابل مقایسه ترین معیار سنجش نتیجه یک سرمایه‌گذاری، صرف نظر از نوع دارائیهای مورد سرمایه گذاری است .

بازده سهام از دو قسمت تشکیل می شود:

• بازده ناشی از دریافت سود سهام( سود نقدی)
• بازده ناشی از تغییرات قیمت سهام(سود سرمایه‌ای)

نرخ بازده هم برای دوره‌های گذشته و هم برای دوره های آینده قابل محاسبه است . چنانچه شما سهمی را درابتدای یک دوره زمانی خریداری نمائید، بازده دوره نگهداری یا بازده کل از فرمول زیر استخراج می گردد.

اگر D_t سود نقدی سهم در یک دوره مالی و P_t و P_t-1 قیمت سهم در ابتدا و انتهای دوره مالی یادشده باشد آنگاه درامد سهم( E ) برابر است با:

Et = Dt + (Pt - Pt-1)

با تقسیم این معادله بر P_t-1 ، بازده سهم( Y ) در طول دوره به دست می‌آید:

Yt = (Dt/ Pt- ١ ) + (Pt - Pt- ١ ) / Pt- ١

چنانکه پیداست، بازدهی سهم همیشه مثبت نیست؛ و بسته به میزان تغییرات قیمتی در دوره

نگهداری و میزان پرداخت سودنقدی در پایان دوره مالی ممکن است مثبت، صفر یا حتی منفی شود.

قسمت دوم معادله بالا نشان دهنده تغییرات قیمت سهم است که با ضرب آن در تعداد سهام شرکت‌های پذیرفته شده، می‌توان بازده قیمتی کل بازار را به صورت میانگین وزنی به دست آورد:

it = قیمت شرکت i ام در زمان t

qit = تعداد سهام منتشره شرکت i ام در زمان t

Dt = عدد پایه در زمان t که در زمان مبداء برابر pioqio ∑ بوده است

Pio = قیمت شرکت i ام در زمان مبدأ

qio = تعداد سهام منتشره شرکت i ام در زمان مبدأ

n = تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

شاخص قیمت بورس تهران، قیمت سهام تمام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در برمی‌گیرد و در صورتی که نماد شرکتی بسته باشد یا برای مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می‌گردد.

فرض می شود که فهرست شرکت های پذیرفته شده در بورس شامل 3 شرکت با اطلاعات زیر باشد:

تعداد سهام منتشره

از آن جا که در تاریخ مبدأ، ارزش جاری و ارزش پایه سهام یکسان است، ارزش جاری و ارزش پایه سهام برابر هم خواهد بود:

ارزش جاری (پایه) سهام (ریال)

حال می توان شاخص قیمت را از تقسیم ارزش جاری( 21.300.000.000) به ارزش پایه(21.300.300.300) ضرب در 100 به دست آورد که زمان پایه یا تاریخ مبدأ برابر با عدد 100 خواهد بود.

حال اگر سهام شرکت‌ها مورد معامله قرار گیرند و سهام شرکت‌های ”الف“ و ”ب“ به ترتیب 500 و 2000 ریال افزایش و سهام شرکت ”ج“ 1000 ریال کاهش یابد اطلاعات شرکت ها برای محاسبه شاخص به صورت زیر است:

تعداد سهام منتشره

در این حالت، شاخص برابر 4/115 خواهد بود.

100 * (21.300.000.000/ 24.600.000.000)

شاخص قیمت نمایانگر روند عمومی قیمت در میان شرکت‌های مورد بررسی است و باید از تغییرات قیمت و نه پارامترهای دیگر متأثر شود. توجه به فرمول شاخص نشان می‌دهد که در محاسبة آن‌ افزون بر قیمت، میزان سهام منتشره نیز تأثیر گذارند. از این رو شاخص‌ باید در صورت تغییرات سهام منتشره که معمولاً از افزایش سرمایه (از محل آورده نقدی)، ناشی می‌شود به گونه‌ای تعدیل شوند که تغییرات مزبور مقدار شاخص را متأثر نسازند. این تعدیلات در مخرج کسر رخ می‌دهد.

شاخص قیمت و بازده نقدی

شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص درآمد کل با نماد TEDPIX از فروردین 1377 در بورس تهران محاسبه و منتشر شده است. تغییرات این شاخص نشانگر بازده کل بورس است و از تغییرات قیمت و بازده نقدی پرداختی، متأثر می‌شود. این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در بردارد و شیوه وزن‌دهی و محاسبه آن همانند شاخص کل قیمت (TEPIX) است و تنها تفاوت میان آن دو در شیوه تعدیل آن‌ها است به گونه ‌ ای که شاخص TEDPIX در زمان پرداخت سود نقدی هم تعدیل می‌شود. به عبارت دیگر این شاخص نشان دهنده بازده کل کسب شده از سرمایه‌گذاری است در حالی که TEPIX فقط بازده حاصل از تغییرات قیمت یا سود سرمایه‌ای را نشان می‌دهد.

شاخص بازده نقدی که با نماد تدیکس(TEDIX) نشان داده می شود، بیانگر سطح عمومی بازده(سود) نقدی پرداختی شرکت‌ها است و از تقسیم پایه شاخص کل قیمت بر پایه شاخص قیمت و بازده نقدی، به دست می‌آید.

شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران در صنایع مختلفی طبقه‌بندی شده‌اند. این طبقه‌بندی که براساس روش ISIC صورت می‌گیرد، منجر به تفکیک 36 صنعت در بورس تهران تا اردیبهشت ماه 1384 شده است. بورس تهران اقدام به محاسبة شاخص قیمت برای هر صنعت می‌کند که همگی با فرمولی مشابه شاخص کل قیمت محاسبة می‌شوند.در یک تفکیک کلی‌تر، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران به دو گروه صنعت و مالی تقسیم شده‌اند که گروه مالی در برگیرندة شرکت‌های صنعت واسطه‌گری‌های مالی و گروه صنعت شامل کلیة شرکت‌های بورس به جز واسطه‌گری‌های مالی است. بورس تهران به محاسبة شاخص قیمت برای این دو گروه کلی نیز می‌پردازد که با نام شاخص مالی و شاخص صنعت منتشر می‌شوند و هر دو در طراحی، محاسبه و تعدیل از معیارهای شاخص کل قیمت پیروی می‌کنند.

اگر شاخص قیمت داشتیم…

شاخص کل بورس تهران همواره به عنوان مهم‌ترین معیار عملکرد بورس تهران شناخته می‌شود و سرمایه‌گذاران با دقت و حساسیت ویژه‌یی تغییرات روزانه آن را زیرنظر دارند.

در عین حال، این شاخص به عنوان یکی از بحث برانگیزترین موضوعات بازار سرمایه ایران همواره مورد بحث و جدال فعالان بازار و نهاد ناظر بازار بوده و دیدگاه‌های متفاوت و بعضا متناقضی در مورد میزان صحت و کارایی آن وجود دارد. شاید مهم‌ترین ریشه این اختلاف نظرها را بتوان در تاریخچه شاخص کل و نحوه محاسبه آن یافت.

سازمان بورس و اوراق بهادار در فروردین سال ۱۳۶۹ اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت برمبنای عدد پایه ۱۰۰ و با نام TEPIX یا همان شاخص کل کرد. بعدها در ۱۶ آذر ۱۳۸۷، نحوه محاسبه شاخص کل از یک شاخص قیمت (price index) به شاخص قیمت و بازده نقدی (total return index) تغییر پیدا کرد.

دلیل این تغییر اینگونه اعلام شد که «مطالعات نشان داد که بورس تهران در بین بورس‌های دنیا بالاترین میزان سود تقسیمی را داراست، بنابراین برای ارائه تصویر درست و واقعی‌تری از عملکرد بورس و ارائه اطلاعات صحیح به مشارکت‌کنندگان در بازار باید نماگری که علاوه بر عنصر قیمت، سود را هم دربرگیرد، محاسبه و در اختیار سرمایه‌گذاران و سایر فعالان بازار قرار گیرد.»

این استدلال همواره مورد انتقاد فعالان بازار بوده و بسیاری، حذف شاخص قیمت را به منزله تمایل سازمان بورس برای نشان دادن عملکرد بیش از واقع برای بازار دانسته‌اند.

صرفنظر از اینکه با توجه به شرایط بورس تهران، آیا شاخص قیمت نشانگر مناسب‌تری از وضعیت بورس است یا شاخص قیمت و بازده نقدی، یک نکته تقریبا بدیهی این است که اگر هدف، افزایش کارایی بازار باشد، دادن اطلاعات بیشتر (البته در صورت درست بودن) به بازار همواره به اطلاعات کمتر ترجیح دارد و بنابراین، داشتن همزمان هر دو شاخص لازم و ضروری است. با تغییر مدیریت سازمان و از اوایل اسفند امسال، خوشبختانه شاخص قیمت مجددا انتشار یافته که البته همچنان داده‌های تاریخی آن در دسترس عموم نیست.

در عین حال، محاسبه شاخص قیمت یک فرآیند نسبتا ساده است و بنابراین، لزومی بر انتظار ۶ ساله برای منتقدان نبود. محاسبه تاریخی شاخص قیمت حداقل دو فایده دارد: اولا مُسکنی برای برخی سرمایه‌گذاران بدبین بازار شاخص قیمت بورس Tepix است که معتقدند شاخص‌های اعلامی از سوی سازمان، به درستی محاسبه نمی‌شوند.

ثانیا، مرور و دسترسی به روند تاریخی شاخص قیمت در کنار شاخص قیمت و بازده نقدی هم برای فعالان بازار جهت ارزیابی عملکرد و هم برای دانشگاهیان جهت انجام مطالعات آماری می‌تواند مفید باشد.

برای محاسبه این شاخص به صورت ماهانه، از اطلاعات ماهانه ارزش کل بازار و نیز اطلاعات کلیه مجامع برگزارشده به همراه میزان سود تقسیمی به ازای هر سهم و تعداد سهام شرکت‌ها در زمان مجمع استفاده کرده‌ایم. کلیه این اطلاعات از طریق وبسایت‌های وابسته به سازمان و شرکت بورس قابل دسترس است.

در هر شاخص قیمت بورس Tepix ماه، مجموع سود تقسیم شده توسط شرکت‌های بورسی را بر ارزش کل بازار در انتهای ماه قبل تقسیم می‌کنیم و بدین‌ترتیب، بازده سود تقسیمی برای کل بازار در هر ماه محاسبه می‌شود.

با داشتن درصد بازدهی سود نقدی ماهانه، می‌توان یک شاخص بازده نقدی (Dividend index) ماهانه محاسبه کرد. برای استخراج شاخص قیمت از دل شاخص قیمت و بازده نقدی نیز، کافی است دقت کنیم که بازده ماهانه شاخص قیمت و بازده نقدی (یا همان شاخص کل بعد از آذر ۸۷) حاصل ضرب بازدهی سود نقدی و بازدهی قیمتی است و بنابراین به سادگی بازدهی قیمت را می‌توان استخراج کرده و شاخص قیمت را محاسبه نمود۱. نمودار ۱، شاخص کل و شاخص قیمت محاسبه شده به روش بالا را از ابتدای سال ۸۴ نشان می‌دهد.

همانطور که مشاهده می‌شود، تا پیش از آذر ۸۷، شاخص محاسبه شده تقریبا بطور کامل منطبق بر شاخص کل است که در آن زمان یک شاخص قیمت بورس Tepix شاخص قیمت بود. این مطابقت، تاییدی بر درست بودن روش محاسبه بالا است.

در انتهای دوره محاسبه یعنی انتهای اسفند ۹۳، عدد شاخص قیمت ۲۹.۲۸۹ محاسبه شده که در آن زمان، عدد شاخص کل برابر ۶۲.۵۳۱ بوده است.

عدد محاسبه شده برای شاخص قیمت یعنی ۲۹.۲۸۹ اختلاف حدودا ۲۳۰۰ واحدی با عدد اعلام شده از سوی سازمان برای این شاخص در ۲۷ اسفند ۹۳ یعنی ۲۶.۹۸۷ دارد که می‌تواند ناشی از تفاوت در جزییات محاسبه همچون استفاده از ارزش بازار در روز قبل از مجمع به جای ابتدای ماه باشد.

در هر حال، اولا اقدام سازمان بورس در اعلام شاخص قیمت را باید یک اقدام مثبت و ارزشمند تلقی کرد و ثانیا، به نظر می‌رسد برخی نگرانی‌ها راجع به خطا در نحوه محاسبه شاخص قیمت اعلام شده از سوی سازمان بی‌مورد است.

نکته آخر اینکه، با توجه به گسترش روزافزون نهادهای مالی از جمله شرکت‌های پردازش اطلاعات در بازار بورس کشورمان، شایسته است این شرکت‌ها نسبت به ارائه شاخص‌های متنوع و جدید اقدام کنند و همانند بازارهای توسعه یافته، محاسبه و اعلام شاخص‌ها توسط فعالان و نهادهای درون بازار انجام شود و از حیطه مداخله نهاد ناظر بازار خارج شود.

صفر تا صد دماسنج سهام

دماسنج اصلی بازار سهام که از آن به‌عنوان شاخص کل یاد می‌شود تحت تاثیر ریسک‌های متفاوت به دلیل حساسیت بالا معمولا خیلی زود دچار بیش‌واکنشی می‌شود و تحت تاثیر هیجانات معامله‌گران قرار می‌گیرد.

دنیای‌اقتصاد نوشت: شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران که نمایان‌گر نبض اقتصادی کشور است در واقع عملکرد مجموع صنایع و شرکت‌ها را به فعالان اقتصادی در ارقامی به نمایش می‌گذارد. هر چند رصد کلی تغییرات بازار به واسطه شاخص کل حاصل می‌شود، اما این پارامتر تنها مبنا و معیار برای سرمایه‌گذاری نیست.

در بورس تهران تنوع شاخص‌ها اعم از شاخص کل قیمت، شاخص هم‌وزن، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص سهام آزاد شناور، شاخص بازار اول و بازار دوم، شاخص ۵۰ شرکت فعال، شاخص ۳۰ شرکت برتر و مواردی از این قبیل وجود دارد که سرمایه‌گذاران باید با توجه به نیاز، عملکرد هر یک از شاخص‌های سهامی را مورد ارزیابی قرار دهند.

در این بین برخی از سهامداران رفتار شاخص کل را مبنایی برای ورود و خروج از گردونه معاملات در نظر می‌گیرند که به اعتقاد کارشناسان بازار سرمایه این استراتژی معامله‌گری در مواردی با خطا رو‌به‌رو می‌شود. بنابراین سرمایه‌گذاران باید بر حسب صورت‌های مالی، ترازنامه و میزان اثر‌گذاری ریسک‌های اقتصادی و سیاسی اقدام به خرید سهام کنند.

دماسنج اصلی بازار سهام که از آن به‌عنوان شاخص کل یاد می‌شود تحت تاثیر ریسک‌های متفاوت به دلیل حساسیت بالا معمولا خیلی زود دچار بیش‌‌واکنشی می‌شود و تحت تاثیر هیجانات معامله‌گران قرار می‌گیرد. صاحب‌نظران بازار‌سرمایه به سابقه تاریخی،‌ جزئیات و چگونگی عملکرد و استفاده سرمایه‌گذاران از شاخص کل در بورس ایران و دنیا می‌پردازند.

شاخص و کارکرد‌های آن

رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس: شاخص کل بورس تهران از لحاظ محاسباتی مشکل چندانی ندارد و مطابق با شاخص‌های بورس‌های معتبر دنیا است. به‌طور کلی شاخص از ۲ کارکرد برخوردار بوده، نخست نمایان‌گر وضعیت عمومی بازار یا بخشی که مشمول شاخص ‌همانند صنعت یا گروهی از شرکت‌های منتخب می‌شود. در این بخش شاخص کل نقش نماگری را ایفا می‌کند و در واقع بیانگر شرایط متغیر‌هایی از شرکت‌های تحت بررسی است. در صورتی که شاخص مورد محاسبه، شاخص کل یا شاخص بازده نقدی باشد در حقیقت سود کلیت مجموعه (تغییرات قیمت و سود نقدی دریافت شده) را نشان می‌دهد. دومین کارکرد شاخص نیز به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع کارکرد شاخص در ایران خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

در دنیا نیز شاخص‌ها نه به‌عنوان نماگر بلکه عموما به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری در نظر گرفته می‌شود. برخی از شاخص‌ها شاخص قیمت بورس Tepix تمامی سهام را در نظر می‌گیرند، شاخص (S&P۵۰۰) دارای ۵۰۰ شرکت بوده و از دامنه احاطه بزرگی برخوردار است. شاخص‌هایی در دنیا وجود دارند که یک گستره‌ای از بازار را تحت شمول خود قرار می‌دهند یا کلیت بازار را این شاخص در بر می‌گیرد. البته شاخص‌هایی که از حضور تمام شرکت‌ها بهره‌مند باشند کم هستند و به‌طور معمول شاخص‌‌ها دارای شرکت‌های منتخب هستند. این دست از شاخص‌‌ها بیشتر وضعیت کلی بازار را نشان می‌دهند. با این حال زمانی که شاخص به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد،‌ سرمایه‌گذار با انبوهی از شاخص‌‌های متنوعی مواجه می‌شود که هر یک از این شاخص‌‌ها نمایان‌گر یک استراتژی سرمایه‌گذاری است.

کارکرد سرمایه‌گذاری شاخص‌های بورس ایران زمانی است که روی آنها ابزار مشتقه تعریف می‌شود یا روی شاخص‌ها صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی طراحی شود.در دنیا صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و نزدیک به ۹۰ درصد صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله ETF‌ها شاخصی هستند. در ایران مقوله استفاده از شاخص به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری جدیدا مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر ۳ صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی ایجاد شده است، معاملات آتی روی شاخص‌هایی طراحی و راه‌اندازی شده است. با این حال دید سرمایه‌گذاران و نوع استفاده‌ای که از شاخص‌ها می‌شود به‌طور کلی در جهت شناسایی وضعیت بازار است.

شاخص کل دارای ۲ مولفه مهم است. نخست اینکه سود نقدی در این شاخص لحاظ شده و صرفا تغییرات قیمت را به نمایش نمی‌گذارد. دیگر اینکه بیان‌گر وضعیت کلیت بازار سهام و نه یک سهم خاص است. شاخص صنایع، شاخص ۳۰ شرکت بزرگ،‌ ۵۰ شرکت فعال‌تر در بورس حضور دارند، اما توجه سرمایه‌گذاران معطوف به شاخص کل بورس است. بنابراین شاخص کل با احتساب کلیت بازار و لحاظ شدن سود نقدی رقمی را به نمایش می‌گذارد. با این حال ممکن است برخی از سرمایه‌گذاران پرتفویی داشته باشند که عملکرد متفاوتی با شاخص کل دارد.

اصل محاسبه شاخص بر تغییرات ارزش بازار استوار است. در صورتی که در یک مقطع زمانی شرکت جدیدی به بازار اضافه نشود و در نقطه مقابل شرکتی هم از بازار حذف نشود (با فرض نبود افزایش سرمایه و عدم پرداخت سود نقدی)،‌ در این حالت که هیچ اقدام شرکتی در بازار صورت نگرفته است، تغییرات ارزش بازار با تغییرات شاخص باید با یکدیگر برابر باشند. اصولا فرمول شاخص تغییرات ارزش بازار را نشان می‌دهد منتها عواملی غیر از تغییرات قیمت هم روی ارزش بازار اثر‌گذار است.

شرکت‌هایی که در بازار حضور دارند در سال گذشته بر حسب ارزش وزنی بازدهی ۱۸۷ درصدی را تجربه کرده‌اند و بازدهی شاخص هم‌وزن بیش از ۴۰۰ درصد به ثبت رسیده‌ است. امسال تا ۱۹ مرداد متوسط بازدهی وزنی شرکت‌ها ۳۰۵ درصد بوده است. طبیعی است شرکتی که در سال جاری اضافه شده در سال گذشته اثری در محاسبات نداشته است. به‌طور کلی رقم مطلق شاخص از اهمیتی برخوردار نیست، بلکه تغییرات رقمی مورد توجه قرار می‌گیرد، به واسطه این تغییرات می‌توان به فرآیند طی شده در بازار و میزان متوسط بازدهی رسید. برای انجام محاسبات مهم نیست که شاخص را از چه زمانی مورد محاسبه قرار دهیم. سال ۱۳۷۶ به‌عنوان سال پایه شاخص کل در نظر گرفته می‌شود و در سال ۱۳۸۷ نیز پایه شاخص تغییر پیدا کرد.

سابقه تاریخی دماسنج سهام

مجید ‌علی‌فر،‌کارشناس بازار سرمایه:‌ در بورس‌های دنیا از شاخص‌های مختلفی برای استفاده دنبال‌کنندگان این بازارها تهیه می‌شود. هدف از ایجاد این شاخص‌ها ارائه یک شمای کلی و خلاصه از وضعیت بازار سرمایه است. شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران تاریخچه پر فراز و نشیبی از فروردین ۱۳۶۹ تا کنون داشته است. فروردین ماه سال ۱۳۶۹ بورس اوراق بهادار تهران اقدام به محاسبه شاخص قیمت بورس بر مبنای ۱۰۰ واحد با نام TEPIX کرد و برای محاسبه این شاخص از میانگین وزنی تغییرات قیمت سهام استفاده شد. شاخص قیمت و بازده نقدی که با نام TEDPIX از فروردین۱۳۷۷ در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه و منتشر شد، با استفاده از تغییرات قیمت و بازده نقدی مورد محاسبه قرار گرفت.

بر این اساس شاخص کل تا سال ۱۳۸۷ براساس شاخص TEPIX محاسبه و منتشر شد. سال ۱۳۸۷ یک اصلاحات اساسی در محاسبات شاخص کل ایجاد شد. شاخص TEPIX تا پیش از این براساس میانگین وزنی تغییرات قیمت محاسبه می‌شد که نقدهایی از قبیل اینکه شرکتی سود نقدی تقسیم کند و با همان قیمت باز شود باید شاخص مثبت شود چراکه بازده مثبت واقعی است اما شاخص ثابت می‌ماند، به آن وارد بود در حالی‌که در محاسبات جدید میانگین وزنی بازده قیمت (تغییرات قیمت تعدیل شده) مبنای کار قرار گرفت.

اصلاح اساسی تر در نحوه محاسبه شاخص کل اتفاق افتاد جایی که مبنای محاسبه شاخص کل از شاخص قیمت(TEPIX) به شاخص قیمت و بازده نقدی(TEDPIX) تغییر کرد و شاخص کل از سال ۱۳۸۷ دچار تغییر ژنتیکی در نحوه محاسبه شد. هر چند که به‌طور خلاصه در محاسبات شاخص TEDPIX از دو قسمت مجموع سودهای نقدی و تغییرات قیمت سهام شرکت‌ها استفاده شده است اما در فرمول محاسبه شاخص TEDPIX از پیچیدگی‌هایی استفاده شده که تغییرات قیمت بر سودهای تقسیمی شرکت‌ها نیز اثرگذار است و همچنین به علت اینکه در محاسبه شاخص مجموع سود تقسیمی در مخرج کسر از مجموع ارزش بازار کسر می‌شود، می‌توان گفت این فرمول شاخص کل تورش مثبت نسبت به محاسبه شاخص براساس میانگین وزنی بازده قیمت و نقدی دارد. در حالت حدی فرمول شاخص TEDPIX اگر قیمت سهام شرکت‌ها را صفر در نظر بگیریم شاخص صفر محاسبه می‌شود.

فارغ از جزئیات محاسبه فرمول شاخص TEDPIX می‌توان دو نقد اساسی نسبت به شاخص کل وارد کرد؛ اول اینکه در سال ۱۳۸۷ به یکباره نحوه محاسبه آن تغییر کرد و یکی از کارکردهای شاخص که تحلیل پذیر بودن براساس روند است را دچار اخلال کرد، و نقد دوم در رابطه با تقسیم سود است، شرکت‌ها سودی که تقسیم می‌کنند را تا ۸ ماه پس از تصویب به سهامداران پرداخت می‌کنند اما در محاسبه شاخص اثر این بازده نقدی در زمان تصویب دیده می‌شود و اهمیت این موضوع با توجه به تورم بالا در کشور بیشتر می‌شود و باعث فاصله گرفتن بیشتر بازده شاخص کل با بازده واقعی سهامداران می‌شود.

عمدتا در بورس‌های معتبر دنیا از شاخص‌های قیمتی به‌عنوان نماگر بورس‌های خود استفاده می‌کنند و کمتر مرسوم است از شاخص‌های قیمت و بازده نقدی به‌عنوان نماگر اصلی بورس استفاده کنند. همچنین زمان پرداخت سود نقدی با وجود تورم بسیار پایین کوتاه‌تر از زمان مجاز در بورس اوراق بهادار تهران است و این نکته می‌تواند استفاده از شاخص قیمت و بازده نقدی در این بورس‌ها را توجیه‌پذیرتر از بورس اوراق بهادار تهران کند.

اگر چه طبیعی است روند قیمت سهام برخی از شرکت‌ها با شاخص کل متفاوت باشد چرا که شاخص به نوعی بیانگر میانگین بازده سهام است، اما بازده بسیار بالای سهام شرکت‌های عرضه اولیه که از دایره تحلیل و منطق خارج است جلب توجه می‌کند. هر چند در بورس‌های معتبر دنیا هم براساس تئوری‌های مختلفی از قبیل پنجره فرصت‌ها و. این انگیزه وجود دارد که سهام عرضه اولیه با قیمت‌های جذاب عرضه شوند اما با استفاده از روش‌هایی از قبیل افزایش شناوری، افزایش سرمایه از محل صرف سهام و. جلوی رشد بی رویه قیمت سهام این شرکت‌ها گرفته می‌شود و معاملات آن به تعادل نزدیک می‌شود. در فقدان افزایش شناور سهام و افزایش سرمایه از محل صرف سهام در بورس اوراق بهادار تهران سهام عرضه اولیه به دلیل شناور پایین و نیز دامنه نوسان که بر عطش خریداران می‌افزاید با صف‌های طولانی بعضا چند ماهه همراه بودند و حتی پس از ۲۰۰ درصد رشد از قیمت عرضه شده نیز متعادل نمی‌شوند.

شاخص کل هم وزن بورس

شاخص کل هم وزن بورس در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آن‌ها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و حتی با کمک روش‌های نموداری روند آینده بورس را پیش‌بینی کرد . بنابراین طبیعتا با توجه به نقش بسیار مهمی که شاخص‌های بورس، در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند، نوسانات شاخص‌ها نیز برای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است. شاخص‌های بورس، انواع مختلفی دارند که هر کدام، وضعیت بورس را از جنبه‌ خاصی نشان می‌دهد، بنابراین سرمایه‌گذاران در تحلیل شاخص‌های بورس باید به کارکرد هر شاخص توجه کافی داشته باشند .

بارها دیده شده که معاملات بلوکی روی تابلو اصلی در سهام شاخص ساز منجر به جهت‌دهی شاخص کل شده است، از این جهت نمی‌توان با مشاهده وضعیت شاخص کل به وضعیت کلی بازار پی‌برد. به همین دلیل از سال ۱۳۹۳ شاخص هم وزن در اختیار فعالان بازار سرمایه قرار گرفته است، افراد می‌توانند با استفاده از آن با دقت بیشتری نسبت به ورود و خروج نقدینگی و وضعیت کلی بازار تصمیم گیری کنند. برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند شاخص کل معیار مناسبی برای ارزیابی شرکت‌های بورسی و نشان دهندۀ برآیند عمومی تغییرات بازار سهام نیست. ب طوری که شاهد آن هستیم بازار سهام در وضعیت کاهشی است، اما با افزایش قیمت یک سهم بزرگ شاخص سبز می شود!

برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه کمپین "جایگزینی شاخص هم وزن به جای شاخص کل"را تشکیل داده‌اند و خواستار این هستند که اطلاعات تاریخی شاخص هم وزن به روزرسانی شود شاخص هم وزن نشانگر دقیق‌تری برای تغییرات بازار سهام است باید به عنوان شاخص اصلی بازار در نظر گرفته شود.

شاخص هم وزن

شاخص هم وزن از تاریخ 5 اسفند 93 توسط سایت مدیریت فناوری بورس در دسترس کاربران قرار گرفته است. این شاخص پس از درخواست فعالان بازار سرمایه مبنی بر واقعی نبودن شاخص کل طراحی و محاسبه شد. در این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند. در واقع 5 درصد نوسان مثبت یک شرکت کوچک به اندازه 5 درصد نوسان مثبت بزرگترین شرکت بورس در این شاخص تاثیرگذار است.

در واقع در شاخص کل هم‌ وزن شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند و نوسانات مثبت و منفی شرکت‌های کوچک، به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکت‌های بزرگ در این شاخص تاثیرگذار است.

شاخص قیمت TEPIX

شاخص قیمت نیز یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این شاخص بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است و برخلاف شاخص کل، سود تقسیمی شرکت‌ها در این شاخص لحاظ نمی‌شود. مثلا اگر شاخص قیمت بورس در مدت یکسال ۲۰ درصد رشد داشته باشد، به این معنی است که سطح عمومی قیمت‌ها در بورس نسبت به یکسال گذشته به طور متوسط ۲۰درصد رشد داشته است. تفاوت عمده این شاخص با شاخص کل این است که در شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکت‌های بورسی در فرمول شاخص مورد محاسبه قرار می‌گیرد، در صورتی که در شاخص کل علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها هم در محاسبه شاخص لحاظ می‌شود. در این شاخص نیز مثل شاخص کل، وزن شرکت‌ها در تاثیر آن‌ها بر شاخص قیمت اهمیت دارد، یعنی هرچه شرکت بزرگتر باشد، تاثیر آن بر شاخص قیمت نیز بیشتر است .

شاخص سهام آزاد شناور TEFIX

پیش از آنکه درباره «شاخص سهام آزاد شناور» توضیح دهیم، لازم است مفهوم «سهام شناور آزاد» را مرور کنیم. سهام شناور آزاد (Free float) بخشی از سهام یک شرکت سهامی اطلاق می‌شود که دارندگان آن آماده عرضه و فروش آن بخش از سهام هستند و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک قابل معامله باشد. مالکان سهام شناور آزاد قصد ندارند با حفظ آن در مدیریت شرکت مشارکت کنند. برای محاسبه سهام شناور آزاد باید ترکیب سهامداران، بررسی و سهامداران راهبردی را مشخص کرد. سهامدار راهبردی، سهامدارانی هستند که در کوتاه مدت، قصد واگذاری سهام خود را نداشته و معمولاً می‌خواهند برای اعمال مدیریت خود، این سهام را حفظ کنند. به عنوان مثال سهام شناور آزاد شرکت‌های مخابرات ایران و فولاد مبارکه به ترتیب برابر با پنج درصد و ۲۴درصد است .

شائبه‌ای که همواره از دستوری شدن بازار و بهره برداری‌های خاص شاخص کل وجود دارد این است که معاملات شاخص قیمت بورس Tepix هماهنگ شده بلوکی در سهامی که بزرگ بوده و بیشترین تاثیر را در شاخص کل دارد باعث می‌شود تا کلیت بازار بصورت تصنعی مثبت گزارش شود به طوری که در شاخص هم وزن این امکان وجود ندارد تنها با معاملات مثبت تعدادی سهام انگشت شمار کلیت بازار مثبت ارزیابی می گردد.شاخص قیمت بورس Tepix

با همه این موارد شاید پیشنهادی که بیشتر مورد توجه اهالی بازار بوده است قرار گرفتن شاخص هم وزن بعنوان شاخص اصلی ارزیابی بازار و شاخص کل بعنوان شاخص جانبی باشد.

شاخص هم وزن پس از رونمایی با 10 هزار واحد در میانه‌ی اسفند 93 توانسته تا به امروز نزدیک به 77 درصد رشد داشته است و به رقم 17700 واحد برسد به طوری که در مدت مشابه همان سال شاخص کل تنها 29 درصد افزایش را ثبت کرده است.

به نظر می‌رسد با توجه به اینکه از رونمایی شاخص هم وزن بیش از دو سال و 6 ماه می‌گذرد، داده و اطلاعات کافی جهت تحلیل پذیر بودن این شاخص فراهم گردیده است با توجه به این موضوع فرصت مناسبی ایجاد شده تا سازمان بورس با این تغییر مختصر نسبت به تمامی حواشی پیرامون بلوک‌زنی و شاخص سازی پایان دهد. علاوه بر این نگاه بیرونی به بازار نیز واقعی‌تر شده و اینگونه استنباط نمی‌گردد که سرمایه‌گذاران در بورس همگام با شاخص کل بایستی بازدهی کسب کنند.

در این دو سال روزهای منفی فراوانی در بازار سرمایه تجربه و شاهد بوده‌ایم، حتی تا 70 درصد نماد‌ها معاملات منفی را سپری می‌کردند اما شاخص کل با نوسان مثبت به کار خود پایان داده بود و همچنین برعکس این موضوع نیز صادق است. به گونه‌ای که اکثر نمادهای بازار معاملات مثبت را تجربه کرده‌اند اما شاخص عددی منفی را نمایش می داد. این تناقضات از هر دو سو باعث تاثیرات روانی منفی بر ذهن معامله گران شده و خصوصاً در روزهای منفی بازار ناراحتی آنان را دوچندان می‌کند چه بسا منجر به عدم تمرکز و اخذ تصمیمات اشتباه در معاملات افراد گردد.

امیدوارم مسئولان ذی ربط در راستای استاندارد شدن قوانین بازار سرمایه رفتن به سوی پیاده سازی سازوکار بین المللی در نهاد های مالی این تغییرات نه چندان دشوار را به زودی اعمال کرده و گامی مثبت در جهت بهبود شرایط بازار سرمایه بردارند.

انواع شاخص‌ها در بورس اوراق بهادار تهران

زمانی که یک سرمایه‌گذار، محقق، دست‌اندرکار یا هر علاقمند به بازار اوراق بهادار تمایل به بررسی روند قیمت یا بازدهی سهام یک شرکت مشخص را داشته باشد به راحتی و با دست‌یابی به قیمت سهام و سود شرکت مورد نظر، قادر به انجام بررسی مزبور خواهد بود.

اما انجام این بررسی برای تمامی یا گروهی از شرکت‌ها تنها با بررسی قیمت تک‌تک آنها امکان‌پذیر نیست و نیاز به استفاده از نماگری دارد که وضعیت عمومی قیمت یا بازدهی در میان شرکت‌های شاخص قیمت بورس Tepix مورد بررسی را نشان می‌دهد. شاخص‌ها نماگرهایی هستند که وظیفة عیان‌ساختن شرایط عمومی قیمت یا بازدهی در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را بر عهده گرفته‌اند. از این رو می‌توان شاخص را نماگری نامید که نشان‌دهندة سطح عمومی پارامتری مشخص (به طور معمول قیمت یا بازدهی) در میان گروهی از متغیرهای مورد بررسی (تمام یا گروهی از شرکت‌ها) است. بنابراین شاخص کل قیمت نماگری است که سطح عمومی قیمت کل شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را نشان می‌دهد. به همین ترتیب شاخص بازدهی (قیمت و بازدة نقدی) نیز نشان‌دهندة سطح عمومی بازدهی کل شرکت‌های پذیرفته در بازار اوراق بهادار است.

طبقه‌بندی

تقسیم و طبقه‌بندی شاخص‌ها با توجه به تعریف آنها قابل درک است. مطابق تعریف، شاخص نماگری است که سطح عمومی پارامتری مشخص (معمولاً قیمت یا بازدهی) درمیان گروهی از متغیرها (تمام یا گروهی از شرکت‌ها) را نشان می‌دهد. از این رو شاخص با توجه به پارامتر مورد بررسی به شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم می‌شود. در بورس تهران شاخص قیمت با نام TEPIX و شاخص بازدهی یا همان شاخص قیمت و بازده نقدی نیز با نام TEDPIX شناخته می‌شوند که هر یک به ترتیب نشانگر سطح عمومی قیمت و بازدهی کل بازار سهام تهران هستند. از سوی دیگر، شاخص‌ها با توجه به متغیرهای مورد بررسی نیز تفکیک‌پذیرند. شاخص کل تمامی شرکت‌های بورس را دربرمی‌گیرد، شاخص صنعت شرکت‌های تولیدی و شاخص مالی شرکت‌های گروه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود. به همین ترتیب، صنایع مختلف نیز هر یک شاخص‌های خود را دارند؛ شاخص استخراج کانه‌های فلزی، شاخص ساخت منسوجات و شاخص سیمان، آهک و گچ مثال‌هایی از این دست هستند که هر یک سطح عمومی قیمت شرکت‌های فعال در آن صنعت را نشان می‌دهند.

انواع شاخص‌ها در بورس اوراق بهادار تهران:

الف) شاخص کل قیمت

ب) شاخص کل قیمت به تفکیک تابلوی اصلی و فرعی

ج) شاخص بازده نقدی

د) شاخص بازده نقدی و قیمت

ه) شاخص قیمت مالی

و) شاخص قیمت صنعت

ز) شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت

ح) شاخص قیمت 50 شرکت فعال‌تر

کاربرد و تفسیر شاخص

تعریف شاخص نشان می‌دهد که کاربرد آن نشان‌دادن سطح عمومی قیمت یا بازدهی کل در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده شاخص قیمت بورس Tepix در بورس است. به بیان دیگر، شاخص شرایط عمومی شرکت‌های مورد بررسی را نشان می‌دهد و معیاری برای سنجش وضعیت کلی بازار اوراق بهادار یا وضعیت بخش یا صنعت خاصی در این بازار است. برای مثال، شاخص کل قیمت نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت شرکت‌های بورس در چه وضعیتی قرار دارد. توجه به این نکته ضروری است که شاخص‌ها سطح قیمت را در مقایسه با تاریخ مشخصی که تاریخ مبداء نام دارد نشان می‌دهند. به عبارت دیگر سطح شاخص‌ها نسبت به تاریخ مبداء یا همان زمان آغاز محاسبة شاخص سنجیده می‌شود. به طور معمول، میزان شاخص‌ها در تاریخ مبداء 100 در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، اگر عدد شاخص یک سال پس از آغاز محاسبه یا همان تاریخ مبداء برابر 200 شود، این امر نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت سهام نسبت به تاریخ مبداء 2 برابر شده است. بنابراین و به طور کلی در تفسیر شاخص تغییرات اهمیت بیشتری از میزان مطلق آن دارند. اگر میزان مطلق شاخص کل قیمت 12000 اعلام شود، این عدد به تنهایی قابل تفسیر نخواهد بود اما اگر مشخص شود که مقدار شاخص در ماه گذشته 10000 و در تاریخ مبداء 100 بوده، محقق درمی‌یابد که سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌ها از ماه گذشته 20 درصد و از تاریخ مبداء 11900 درصد افزایش یافته است. این نکته نیز حائز اهمیت است که شاخص سطح عمومی قیمت‌ها یا بازدهی را نشان می‌دهد و کاهش یا افزایش آن لزوماً بیانگر صعود یا نزول تمامی شرکت‌ها نیست و چه بسا بخشی از شرکت‌ها با افزایش قیمت همراه باشند.